Planbureau: Nederland mist doelen circulaire economie, meer aandacht nodig voor recyclebare zonnepanelen

Elke 2 jaar brengt het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) de Integrale Circulaire Economie Rapportage uit, kortweg ICER. Bij de ICER 2023 waarschuwde het planbureau al dat de circulaire doelen van het kabinet nog ver uit zicht waren en Nederland te weinig vooruitgang boekte. Die boodschap wordt in de ICER 2025 herhaald en kracht bijgezet.

Volop kansen
‘Kijkend naar de hoeveelheid materialen die Nederland nu gebruikt, ziet het er niet naar uit dat de door de overheid gestelde doelen worden gehaald’, stelt PBL-projectleider Aldert Hanemaaijer. ‘In 2022, het jaar waarvan de meest recente data beschikbaar zijn, gebruikten we zelfs meer materiaal ten opzichte van het vorige meetmoment in 2020. Het is wel minder dan in de jaren voor 2020. Het gebruik van grondstoffen in Nederland daalt wel, maar nog lang niet snel genoeg. Dat we minder grondstoffen gebruikten, is vooral veroorzaakt door externe gebeurtenissen, zoals corona en de oorlog in Oekraïne.’

Toch is er ook ruimte voor optimisme bij het PBL. Hanemaaijer: ‘Er is veel mogelijk: van slimmer ontwerp tot meer recycling. Wij zien volop kansen voor de Nederlandse samenleving en voor onze economie.’

Nationaal Programma
In het beleidsprogramma ‘Nationaal Programma Circulaire Economie 2023-2030' (NPCE) heeft de Nederlandse overheid een groot aantal acties vastgelegd om de circulaire economie gestalte te geven. Het PBL constateert dat ministeries de plannen weliswaar aan het uitwerken zijn, maar dat het NPCE tot nu toe nog maar beperkt tot resultaten heeft geleid.

De onderzoekers van het planbureau adviseren de overheid om de focus te leggen op maatregelen die naar verwachting een groot effect hebben op het milieu. Een Europese belasting op fossiele grondstoffen, die worden gebruikt voor het maken van plastic, zou bijvoorbeeld het recyclen van plastic aantrekkelijker maken. Het wordt dan immers duurder om nieuw plastic te maken van fossiele grondstoffen.

Goede voorbeeld
Daarnaast moet de overheid vaker het goede voorbeeld geven door bij de eigen uitgaven ambitieus te kiezen voor circulaire producten. Dat helpt om een markt te maken voor deze producten en het stimuleert innovatie. De overheid kan bijvoorbeeld voor het aanleggen en onderhouden van wegen alleen producten afnemen die op een circulaire manier zijn gemaakt.

Verder moeten bestaande regels voor bedrijven worden aangepast, zodat die zuiniger met materialen omgaan. Het planbureau wijst daarbij naar de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV), een set regels dat nu vooral gericht is op gescheiden inzameling en recycling. ‘Vanuit een circulaire economie zouden we meer willen: bedrijven zouden bijvoorbeeld een groter aandeel gerecycled materiaal kunnen inzetten in nieuwe producten. Ook kunnen er afspraken worden gemaakt over hergebruik. Deze afspraken kunnen in de tijd worden aangescherpt als er meer mogelijk is door nieuwe innovaties.’

Zonnepanelen
Een van die gebieden waar het planbureau kansen ziet, is hernieuwbare energie. Door bij het ontwerp van windturbines bijvoorbeeld al rekening te houden met hergebruik en recycling, zijn later minder nieuwe materialen nodig en wordt Nederland minder afhankelijk van andere landen.

Het PBL waarschuwt namelijk dat zonder beleidsinterventies het gebruik van primaire materialen in windturbines, zonnepanelen en grote batterijen in de komende 3 decennia tot een factor 3 kan toenemen. ‘Deze stijgende materiaalvraag staat haaks op de circulaire ambities voor 2030 en 2050.’  

Lastig concurreren
De onderzoekers constateren dat er in Nederland weliswaar PFAS-vrije en recyclebare zonnepanelen ontwikkeld worden, maar dat het voor de producerende bedrijven lastig is om te concurreren met goedkopere zonnepanelen uit China. Daarnaast is het volume aan afgedankte zonnepanelen (nog) niet groot genoeg om rendabel te kunnen recyclen.

Omdat er tegen 2050 naar verwachting 2.000 tot 3.000 keer meer hernieuwbare-energiematerialen uitstromen dan op dit moment het geval is, stelt het planbureau dat op korte termijn begonnen moet worden met het opbouwen van recyclingcapaciteit, met name voor kritieke materialen. ‘Ook dient bij het ontwerp van windturbines, zonnepanelen en batterijen rekening te worden gehouden met de recycleerbaarheid aan het einde van de levensduur’, besluit het PBL. ‘Daarnaast kunnen er maatregelen worden genomen om de levensduur van de technologieën te verlengen. Hoewel veel van deze acties pas over decennia zichtbaar effect zullen sorteren, zijn ze nu nodig om geen kansen te missen om de circulaire-economietransitie te versnellen en om synergie te creëren tussen deze transitie en de energietransitie. Juist gezien de grote voorziene groei in de vraag naar windturbines, zonnepanelen en batterijen in de komende jaren, is aandacht voor circulariteit nu urgent.’