PBL: circulaire doelen liggen nog ver buiten bereik, verplichting noodzakelijk

Alleen het gebruik van fossiele brandstoffen daalde, maar deze daling was incidenteel door de coronalockdown. Dit concludeert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in de tweejaarlijkse Integrale Circulaire Economie Rapportage (ICER).

Verplichtend beleid
Om de kabinetsdoelen alsnog in zicht te brengen, is volgens het PBL meer verplichtend beleid nodig en is het cruciaal dat producten al in de ontwerpfase zo worden vormgegeven dat hoogwaardige recycling, langduriger gebruik en minder inzet van nieuwe grondstoffen mogelijk zijn. De keuze van de Nederlandse overheid voor een gedifferentieerd beleid per productgroep (red. onder het thema Maakindustrie is de productgroep Zonneparken voorgesteld) een stap in de goede richting.

De PBL-onderzoekers stellen dat het prijzenswaardig is dat de Nederlandse overheid ambitieuze circulariteitsdoelen heeft vastgesteld, maar voorlopig bestaat er een mismatch tussen de gestelde doelen en het ingezette beleid. Het huidige beleid richt zich vooral op vrijwillige afspraken, zoals het Plastic Pact en ondersteuning van experimentele projecten. Dit is relevant, maar niet afdoende om een transitie te realiseren die het grondstofgebruik radicaal efficiënter maakt. Dat vergt herziening van spelregels, die stevig stuurt op minder, langer en herhaald gebruik van grondstoffen en producten. Om van circulariteit ‘het nieuwe normaal’ te maken, geldt de aanbeveling dat voor het realiseren van een circulaire economie meer ‘drang en dwang’ nodig is. Bijvoorbeeld verplichte aandelen secundair materiaal in producten en een inputheffing op het gebruik van fossiele grondstoffen.

Volledig circulair
Uit de 2023-editie van de Integrale Circulaire Economie Rapportage (ICER) van het PBL blijkt dat 13 procent van de grondstoffen die in 2020 ingezet werden in de Nederlandse economie bestond uit hergebruikte materialen. Dit percentage is vrijwel hetzelfde als in 2014. Wat betreft hergebruik is de circulariteit van de economie nauwelijks toegenomen. Het PBL schrijft het ICER-rapport op verzoek van het kabinet eens in de 2 jaar. De Nederlandse regering wil in 2050 namelijk een volledig circulaire economie bereiken en in 2030 de hoeveelheid primaire abiotische grondstoffen halveren. Het kabinet ziet monitoring als een belangrijk instrument om de voortgang van de transitie te kunnen volgen.

De PBL-rapportage is bedoeld als kennisbasis voor het maatschappelijke en politieke debat over de transitie naar een circulaire economie. De 2023-editie laat onder andere zien dat voor Nederland de totale hoeveelheid grondstoffen die nodig was voor de Nederlandse economie en de consumptie tussen 2018 en 2020 is afgenomen. Deze afname kwam echter vrijwel geheel door de lockdown tijdens de coronatijd. Zo heeft de daling in het woon-werkverkeer tijdens deze periode geleid tot een afname in het gebruik van fossiele-energiedragers, maar die daling is niet structureel. Voor het gebruik van mineralen en metalen is geen duidelijke daling te zien.

Circulariteitseisen
Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft als onderdeel van de 2-jaarlijkse monitor Maatschappelijk verantwoord inkopen, onderzocht hoe vaak aanbestedende diensten die publiek geld ontvangen om hun taken uit te voeren circulariteitseisen hebben gesteld bij de inkoop van verschillende productgroepen.

Hoewel er enige variatie zichtbaar is, zijn er bij 8 van de 11 productgroepen in meer dan 40 procent van de aanbestedingen circulariteitseisen gesteld, zoals te zien in bovenstaande grafiek. Er is daarmee volgens de onderzoekers over het algemeen een toename zichtbaar ten opzichte van het aandeel aanbestedingen met circulariteitseisen in 2017-2018. Voor zonnepanelen zijn door overheden, scholen, netbeheerders en kennisinstellingen in 60 procent van de aanbestedingen circulariteitseisen gesteld.