Raad van State: kabinet kan niet wachten met extra maatregelen voor klimaatdoelen

De Klimaatnota bevat de appreciatie van het kabinet van de voortgang van het klimaatbeleid en schetst de prioriteiten voor het aankomende jaar. De Raad van State heeft het advies aan het kabinet uitgebracht als onderdeel van zijn in de Klimaatwet vastgelegde taak. ‘De klimaatdoelen die de wetgever heeft gesteld worden niet gehaald’, luidt de harde conclusie van de Raad van State in zijn analyse over de eerste Klimaatnota. ‘Er is geen wezenlijke voortgang zichtbaar in de resultaten. Om de doelstelling die regering en parlement in de Klimaatwet voor 2030 hebben geformuleerd te bereiken zijn meer maatregelen nodig. Daarmee kan niet worden gewacht, zeker niet tegen de achtergrond van de voorgestelde aanscherping van het Europese reductiedoel naar 55 procent.’

Institutionele inbedding
Er is volgens de Raad van State een wetgevingsprogramma nodig dat slagkracht, samenhang en coördinatie kent om tempo te kunnen maken. Het wetgevingsoverzicht bij de Klimaatnota schiet hiervoor tekort. ‘De Regionale Energiestrategieën (RES’en) behoeven verdergaande institutionele inbedding. De regio’s zijn weliswaar voortvarend aan de slag gegaan met hun RES’en, maar om van papier naar uitvoering te komen moeten er spanningen rondom democratische legitimiteit worden weggenomen, dient de integrale afweging van ruimtelijke belangen te worden versterkt, en zal de samenhang tussen rijksbeleid, decentraal beleid en decentrale uitvoering moeten worden verbeterd.’

Omdat op dit moment onvoldoende emissiereductie zichtbaar is, en het wettelijke reductiedoel voor 2030 niet wordt gehaald, wijst de Raad van State niet alleen op de noodzaak om met voorstellen voor aanvullende maatregelen te komen, maar ook op de noodzaak om het zicht op de voortgang te verbeteren. ‘Er is concreet inzicht nodig in de stand van zaken rond de maatregelen in voorbereiding. Dit betreft maatregelen die nog niet in de Klimaat- en Energieverkenning kunnen worden doorgerekend, maar waarvan – bijvoorbeeld op basis van de doorrekening van het Klimaatakkoord in 2019 – per maatregel de orde van grootte van de emissiereductie (‘reductiepotentieel in 2030’) wel bekend is. Op die wijze kan de voortgang van maatregelen gekoppeld worden aan de emissiereductie.’

Onvoldoende besef van urgentie
‘Het kabinet onderkent in de Klimaatnota dat een grote bijstelling van beleid nodig is, maar brengt daarbij tegelijkertijd tot uitdrukking dat dit conform de cyclus van de Klimaatwet pas in het najaar van 2021 aan de orde is. De afdeling Advisering (red. van de Raad van State) merkt op dat uit de Klimaatnota onvoldoende besef spreekt van de urgentie die met de benodigde bijstelling is gemoeid. Het is zaak dat het kabinet reeds nu met voorstellen komt voor aanvullend beleid. … De drastisch gewijzigde context in het licht van de coronacrisis – die omvangrijke herstel- en steunmaatregelen nodig maakt – biedt nu juist concrete kansen en mogelijkheden om daadwerkelijk méér te doen. Het kabinet gaat in de Klimaatnota grotendeels voorbij aan het herstelbeleid naar aanleiding van de coronacrisis, terwijl deze maatregelen mogelijkheden bieden om ook de energie- en klimaattransitie te bevorderen.’

Dit zou volgens de Raad van State een expliciete plaats kunnen krijgen in het Nationaal Groeifonds. ‘Zo zouden investeringen in energie-, warmte-, CO2- en waterstofinfrastructuur naar voren kunnen worden gehaald en geïntensiveerd. Innovatie zou kunnen worden versterkt, onder meer gericht op vergaande energiebesparing in productieprocessen. Dit is des te meer van belang omdat het energiebesparingstempo de afgelopen jaren is ingezakt naar 1 procent per jaar. Om innovatie en investeringen in de klimaattransitie te versterken is ook een strategie gericht op de afbouw van financiële prikkels voor gebruik van fossiele brandstoffen nodig.’

Gebrek aan samenhang wreekt zich
‘Systeemefficiëntie lijkt bij geen enkele bestuurslaag voorop te staan’, is een andere harde conclusie van de Raad van State. ‘Voor de financiering van de transitie naar duurzame energie heeft de rijksoverheid vele subsidies beschikbaar, zoals SDE-subsidies. Deze sturen vooral op kosteneffectiviteit, en niet op lokaal draagvlak, ruimtelijke inpassing en systeemefficiëntie, bijvoorbeeld door lokale combinaties van zonne- en windenergie. Hier wreekt zich een gebrek aan samenhang in afwegingscriteria en sturing tussen Rijk en decentrale overheden. Dit kan leiden tot stagnatie van lokale realisatie, gebrek aan systeemefficiëntie en hoge kosten. Uiteindelijk kan dit ten koste kan gaan van het bereiken van de klimaatdoelen.’

Intensivering bestaande afspraken
Het kabinet schrijft in een reactie op het advies van de Raad van State vooral in te zetten op intensivering van de uitvoering van de bestaande afspraken. Het afgelopen jaar is een voortvarende start gemaakt met de uitvoering van het Klimaatakkoord. Het komend jaar blijft het van groot belang volop te blijven inzetten op datgene waarop het kabinet, en alle betrokken partijen, de grootste invloed kunnen uitoefenen: het uitvoeren van de gemaakte afspraken. Daarom wordt de uitwerking van de maatregelen voortvarend voortgezet, zodat het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in de volgende KEV een groot deel van de maatregelen daadwerkelijk kan doorrekenen. Het kabinet heeft dit jaar reeds extra uitgaven gepland of naar voren gehaald om de klimaatopgave te versnellen.’

Keuze bij regeerakkoord
Hiernaast kunnen volgens het kabinet de komende jaren onder andere via het Nationaal Groeifonds aanvullende (investerings)middelen beschikbaar komen. ‘Het kabinet geeft het volgende kabinet in overweging om bij Regeerakkoord te besluiten over de invulling van de aanvullende CO₂-reductieopgave, mede op basis van de voorstellen van de ingestelde ambtelijke studiegroep Klimaatopgave Green Deal.’

Lees ook:

• Klimaat- en Energieverkenning 2020: onzeker of Urgenda-doel dit jaar wordt gehaald
• Coronacrisis bemoeilijkt uitvoering Klimaatakkoord, kabinet onderzoekt extra maatregelen
• Klimaat- en Energieverkenning 2020: Nederland telt 26 gigawattpiek zonnepanelen in 2030
• Monitor klimaatbeleid: 4 procent productie zonneparken in eigendom energiecoöperaties
• CBS: aantal banen in zonne-energiesector het snelst gegroeid