Akkoord over Europees verbod op producten gemaakt met dwangarbeid

Afgelopen week kende Brussel nog een debacle met de mislukte onderhandelingen over de Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD), de richtlijn die ook wel bekendstaat als de Europese zorgplichtwet.

Richtlijn en verordening
In de Europese Raad blokkeerden de regeringsleiders van onder meer Duitsland en Frankrijk – en in hun kielzog Italië – namelijk het akkoord over de Europese richtlijn. Mensenrechtenorganisaties spraken er schande van dat de 2 landen die al hun eigen due diligence-wetgeving hebben de kans om dwangarbeid op Europees niveau hard aan te pakken, blokkeerden. Die kritiek lijkt niet aan dovemansoren gericht te zijn geweest, omdat nu een akkoord is bereikt over een ander belangrijk stuk Europese wetgeving aangaande dwangarbeid.

De verordening om met dwangarbeid gemaakte producten van de Europese markt te weren waarover nu een akkoord is bereikt, wordt vaak in verband gebracht met de CSDDD-richtlijn. Als een bedrijf effectieve due diligence heeft uitgevoerd op zijn toeleveringsketens – die de risico’s van dwangarbeid verminderen, voorkomen en beëindigen – zullen de bevoegde autoriteiten hiermee namelijk rekening houden bij het beoordelen of er een gegrond vermoeden is dat een product waarschijnlijk met dwangarbeid is gemaakt.

Verder is de verordening – die in september 2022 door de Europese Commissie werd gepresenteerd en afgelopen januari werd vastgesteld door de Raad van de Europese Unie – gericht op producten en legt deze geen extra zorgvuldigheidseisen op aan bedrijven. Dat is bij de CSDDD-richtlijn wel het geval. Het nu bereikte akkoord over de verordening bevat overigens enkele belangrijke wijzigingen ten opzichte van het oorspronkelijke voorstel van de verordening en verduidelijkt de verantwoordelijkheden van de Europese Commissie en de op nationaal niveau bevoegde autoriteiten in het onderzoeks- en besluitvormingsproces.

Inbeslagname en boete
Volgens de nu overeengekomen tekst zullen de nationale autoriteiten – of als het om niet-EU-landen gaat de Europese Commissie – onderzoek doen naar vermoedens van het gebruik van dwangarbeid in de toeleveringsketens van bedrijven. Als uit dat onderzoek blijkt dat er gebruik is gemaakt van dwangarbeid, kunnen de autoriteiten eisen dat de betrokken goederen van de Europese markt en van onlinemarktplaatsen worden gehaald. Daarbij volgt ook inbeslagname aan de Europese grenzen. De goederen moeten bovendien worden gedoneerd, gerecycled of vernietigd. Goederen die van strategisch of cruciaal belang zijn voor de Europese Unie – waaronder mogelijk zonnepanelen – kunnen worden vastgehouden totdat het bedrijf dwangarbeid uit zijn toeleveringsketens heeft verwijderd.

Bedrijven die zich niet aan de regels houden, kunnen een boete krijgen. Maar als ze dwangarbeid uit hun toeleveringsketens halen, kunnen verboden producten weer op de markt worden toegelaten.

Lijst met sector en gebieden
Op aandringen van het Europees Parlement zal de Europese Commissie een lijst opstellen van specifieke economische sectoren in specifieke geografische gebieden waar door de staat opgelegde dwangarbeid voorkomt. Dit wordt dan een criterium om te beoordelen of er een onderzoek moet worden ingesteld.

De Europese Commissie kan ook producten of productgroepen aanwijzen waarvoor importeurs en exporteurs extra gegevens moeten verstrekken aan de Europese douane, zoals informatie over de fabrikant en de leveranciers van deze producten. Mogelijkerwijs zullen de zonne-energiesector dan wel zonnepanelen in de toekomst aangewezen worden.

Nieuw portaal
Een andere maatregel van de verordening is het opzetten van een nieuw gemeenschappelijk portaal voor dwangarbeid om de nieuwe regels helpen te handhaven. Dat portaal omvat richtsnoeren, informatie over verboden, een databank van risicogebieden en -sectoren, openbaar bewijsmateriaal en een portaal voor klokkenluiders. Een EU-breed netwerk tegen dwangarbeid zou de samenwerking tussen de autoriteiten moeten helpen verbeteren.

Vervolg
Het Europees Parlement en de Europese Raad moeten nu allebei definitief groen licht geven voor het bereikte voorlopige akkoord. Het Belgische Europees Parlementslid Sara Matthieu wijst erop dat dit nog geen zekerheid is. ‘Duitsland en Letland hebben hun onthouding al aangekondigd. Alle ogen zijn nu gericht op Italië – dat Duitsland onlangs steunde in het laten onstsporen van de zorgplichtwet – en Frankrijk, om een meerderheid te behalen.’

Zodra het Europees Parlement en de Europese Raad instemmen met de Europese verordening, wordt deze gepubliceerd in het Publicatieblad van de Europese Unie en treedt deze de volgende dag in werking. De EU-landen hebben daarna 3 jaar de tijd om de nieuwe regels toe te passen die in 2027 van kracht moeten worden.