Kritiek Rekenkamer op subsidie warmtepomp, vooral rijke consumenten bereikt

De onderzoekers van de Algemene Rekenkamer hebben een aantal energiesubsidies onder de loep genomen, waaronder de Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing (ISDE).

5 keer vaker
Een van de belangrijkste conclusies is dat consumenten met een gezinsinkomen van minstens 100.000 euro 5 keer vaker gebruikmaken van deze subsidie dan huizenbezitters met een gezinsinkomen tot 25.000 euro.

In de periode 2016-2022 heeft de rijksoverheid 469 miljoen subsidie toegekend aan de installatie van warmtepompen bij particuliere en zakelijke aanvragers. Daarmee zijn ongeveer 200.000 warmtepompen gesubsidieerd, de helft van alle aangeschafte warmtepompen in die periode.

2,2 procent
Eind 2022 had 2,2 procent van alle koopwoningen in Nederland een warmtepomp (mede) gefinancierd met de ISDE-regeling, dat zijn ruim 100.000 woningen. Uit het onderzoek van de Algemene Rekenkamer blijkt verder dat het grootste aantal woningen met een gesubsidieerde warmtepomp is gebouwd in 2013 of later.

Verder zijn er meer gesubsidieerde warmtepompen geïnstalleerd in woningen met een woonoppervlakte van 150 vierkante meter of meer. In Nederland was in 2022 32,7 procent van de koopwoningen 150 vierkante meter of meer, terwijl in 67,2 procent van deze groep koopwoningen een gesubsidieerde warmtepomp is geïnstalleerd. De gesubsidieerde warmtepompen worden relatief vaak geïnstalleerd in huizen in niet-stedelijke wijken.

Verklaring
Voor het feit dat vooral eigenaren van vrijstaande huizen en huizenbezitters met een goed inkomen een subsidie voor een warmtepomp hebben aangevraagd, heeft de rekenkamer een duidelijke verklaring. Voor deze groep consumenten is het namelijk geen probleem om aan een belangrijke subsidievoorwaarde te voldoen: eerst de warmtepomp aanschaffen en achteraf subsidie vragen voor 30 procent van de kosten.

De Algemene Rekenkamer denkt dat sommige woningeigenaren de warmtepomp ook zonder subsidie zouden hebben gekocht. Hoe vaak er sprake is geweest van freeriders dan wel meelifters weet het ministerie van Economische Zaken en Klimaat niet. Om te bepalen of de subsidie doelmatig is, vindt de Rekenkamer dat de minister daar meer inzicht in moet krijgen. Vooral omdat er dit en komend jaar in totaal 1,5 miljard euro voor de ISDE-subsidie gereserveerd is.

Subsidie doelmatig?
‘Als het doel van de minister is om ook minder kapitaalkrachtige huishoudens te bereiken, is het zaak dat hij in de toekomst de regeling anders vormgeeft’, stellen de onderzoekers van de rekenkamer. ‘Bijvoorbeeld om te zorgen dat de subsidie ook terechtkomt bij minder kapitaalkrachtige huishoudens. Als niet alle huishoudens in dezelfde mate gebruikmaken van de regeling, maar vooral woningeigenaren met een hoger inkomen, rijst de vraag of de subsidie doelmatig is. Had de minister niet voor hetzelfde publieke geld meer CO2-uitstoot kunnen verminderen? Daar kan de minister geen antwoord op geven, omdat hij dat niet berekent.’

Het beleid voor de ISDE-regeling voor warmtepompen wordt door de Algemene Rekenkamer dan ook beoordeeld als matig. De subsidie voor warmtepompen zorgt inderdaad voor meer geïnstalleerde warmtepompen, maar de subsidie had doelmatiger gekund: ‘Dat is belangrijk, want zo kan de minister de stijgende budgetten voor de ISDE-regeling de komende jaren zinnig en zuinig besteden. En zo kan hij leren van de ervaringen met de ISDE-regeling, voor het verdere verloop van de warmtetransitie.’

De Algemene Rekenkamer adviseert de minister om bij de dit jaar geplande evaluatie van de ISDE-regeling daarom ook de doelmatigheid – het percentage meelifters – en doeltreffendheid – de vermindering van de CO2-uitstoot – te berekenen, om meer waar voor publiek geld te realiseren.