‘Stormloop op zonnepanelen en batterijen kan dwangarbeid in China en Congo verergeren’

Het Rights Lab van de University of Nottingham – dat ’s werelds grootste onderzoeksgroep naar moderne slavernij kent – stelt in het nieuwe rapport dat de wereldwijde zonne-energiesector dringend actie moet ondernemen om de zorgen over moderne slavernij in zijn toeleveringsketen aan te pakken.

Polysilicium en kobalt
Het rapport van het Rights Lab van de University of Nottingham – ‘The Energy of Freedom'?: Solar energy, modern slavery and the Just Transition’ – waarschuwt dat de snelle toename van de vraag naar zonnepanelen de vraag naar producten die met dwangarbeid zijn gemaakt, kan aanwakkeren. Het gaat daarbij om polysilicium dat wordt gebruikt in zonnepanelen en kobalt dat wordt gebruikt in lithium-ionbatterijen. Thuisbatterijen gebaseerd op lithium-ijzerfosfaattechnologie bevatten namelijk geen kobalt.

Het rapport waarschuwt ook dat de zonne-energiemarkt kan worden opgesplitst in ‘slavernijvrije’ en ‘door slaven gemaakte’ waardeketens, waardoor de kosten stijgen, de uitroltijden worden verlengd en de decarbonisatie wordt vertraagd; zonder noodzakelijkerwijs de onderliggende drijfveren van moderne slavernij aan te pakken. ‘De zonne-energiesector heeft dringend een “routekaart” nodig om de moderne slavernijrisico's aan te pakken’, aldus professor James Cockayne, hoofdauteur van het nieuwe rapport. ‘De industrie heeft een duidelijk plan nodig om snel over te schakelen naar slavernijvrije toeleveringsketens. Want of zonne-energie “de energie van vrijheid” zal blijken te zijn voor alleen consumenten of ook voor arbeiders, moet nog worden beslist.’

Nieuwe methode en aanbevelingen
Amerika gooide in de herfst van 2020 de steen in de vijver toen het stelde geen silicium meer uit de Chinese regio Xinjiang te willen importeren, omdat in die regio sprake zou zijn van mensenrechtenschendingen. Afgelopen zomer startte Amerika daadwerkelijk met het blokkeren van de import. De Europese Commissie nam eind april een voorstel aan voor een richtlijn waarmee het mogelijk wordt om in Europa producten te verbieden die gemaakt zijn met dwangarbeid of milieuschade veroorzaken. De Nederlandse zonne-energiesector werkt bovendien aan een speciaal convenant.

Het nu gepubliceerde onderzoeksrapport vestigt opnieuw de aandacht op de aanhoudende problematiek. Een belangrijk onderdeel van het rapport is een nieuwe methode waarin de onderzoekers beschrijven hoe de risico’s op dwangarbeid ingeschat kunnen worden, alsook ideeën voor internationale samenwerking om dat risico te bestrijden. Het rapport bevat in totaal 7 aanbevelingen voor de zonne-energiesector.

Aanbeveling 1: Ontwikkel een routekaart
De onderzoekers doen de zonne-energiesector in hun rapport 6 aanbevelingen. De eerste aanbeveling is de ontwikkeling van een routekaart om de sector naar een ‘slavernijvrije’ basis te brengen. Deze moet gebaseerd zijn op de UN Guiding Principles on Business and Human Rights en de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen. De routekaart moet worden ontwikkeld door overleg met alle belanghebbenden, dus ook met kwetsbare en getroffen werknemers.

Aanbeveling 2: verduidelijk de due diligence-verwachtingen
De tweede aanbeveling is het verduidelijken van de verwachtingen over de rol van de verschillende belanghebbenden in de zonne-energiewaardeketen bij het mogelijk maken en bieden van due diligence. Naast transparantie en traceringsprotocollen, moet dit ook betrekking hebben op hoe effectieve due diligence op het gebied van mensenrechten kan worden uitgevoerd wanneer landen of andere groepen zich hier actief tegen verzetten.

Aanbeveling 3: bouw en gebruik een collectieve hefboom
Individuele bedrijven hebben een beperkte hefboomwerking om moderne slavernijrisico’s in de wereldwijde waardeketen aan te pakken. Er zal een collectieve benadering nodig zijn om risicofactoren gedurende de hele levenscyclus aan te pakken. Belanghebbenden moeten volgens de onderzoekers een benadering die alleen op naleving is gericht, vermijden. Er is vooral behoefte aan een gedeelde strategie om Chinese fabrikanten te betrekken.

Aanbeveling 4: verduidelijk verwachtingen over terugtrekking
Belanghebbenden moeten samenwerken om mijlpalen overeen te komen voor terugtrekking uit toeleveringsketens die de moderne slavernijrisico's niet op afgesproken datums onder de overeengekomen risicodrempels verminderen. Overheden, kopers, ontwikkelaars en investeerders moeten ook de verwachtingen verduidelijken over de betrokkenheid bij leveranciers die zowel 'slavernijvrije' als door slaven gemaakte producten aanbieden.

Aanbeveling 5: Ontwikkel een gecoördineerd slavernijvrij industriebeleid
De onderzoekers stellen voor om een gecoördineerd industriebeleid te ontwikkelen om de slavernijvrije productie op te kunnen schalen. Overheden moeten daarbij het inkoop-, investerings-, handels-, belasting-, transport- en energiebeleid coördineren om duidelijke prikkels te creëren voor de markt om te investeren in nieuwe, slavernijvrije productiecapaciteit. Ook de financiële sector heeft hier een belangrijke regierol te vervullen.

Aanbeveling 6: herstel schade
De pv-industrie moet plannen ontwikkelen om oplossingen te bieden en mogelijk te maken voor personen die schade ondervinden van moderne slavernij bij de productie van zonne-energieproducten. Oplossingen die de onderzoekers voorstellen, zijn het financieren van gemeenschapsorganisaties en het ondersteunen van mensen die ontheemd zijn door moderne slavernij.

Aanbeveling 7: ontwikkel een geaccepteerde benadering
Gezien de moeilijkheden die gepaard gaan met het uitvoeren van due diligence, zijn aanvullende methoden voor het inschatten van risico’s nodig. Een geaccepteerde benadering voor het inschatten van moderne slavernijrisico's zou volgens de onderzoekers de vergelijking op ondernemings-, project- en investeringsniveau vergemakkelijken en de planning en het risicobeheer verbeteren. De onderzoekers stellen een methode voor om het risico op dwangarbeid per kilowattuur of per Amerikaanse dollar voor de genivelleerde energiekosten (lcoe) in te schatten.