Beersnielsen over lichtontwerp: ‘Als je in het oog houdt voor wie je het doet, kunnen er bijzondere dingen ontstaan’

De technische ontwerpopgave voor de lichtontwerper is om binnen de gestelde doelen het juiste licht, op de juiste plek op het juiste moment te krijgen, en dat binnen randvoorwaarden die zo duurzaam mogelijk zijn zoals energieverbruik, onderhoud & beheer en einde levensduur. Dat is de filosofie van Beersnielsen lichtontwerpers. ‘Lichtontwerp is meer dan alleen het behalen van bepaalde luxwaarden. Het gaat over gebruikersscenario’s, ruimtelijke beleving, identiteit en betrokkenheid.’

Nederland kent geen dedicated lichtontwerpopleidingen zoals de masters in ‘Architectural lighting design’, die in landen zoals Zweden, Duitsland en Engeland worden gegeven. Toch werd de passie van Juliette Nielsen voor licht geboren in het klaslokaal. In de jaren negentig, tijdens haar studie interieurarchitectuur aan de Willem de Kooning Academy Rotterdam, volgde ze het vak lichtontwerp dat door Rogier van der Heide werd gegeven. ‘De fascinatie voor wat je met licht kunt doen, hoe je daarmee een ruimte kunt bepalen, was er direct. De volgende stap was een stage bij Hollands Licht, zo rolde ik erin.’

Avondbeleving
Sjoerd van Beers bewandelde een andere route. Hij studeerde industrieel ontwerp aan de Technische Universiteit Delft en studeerde in 2002 af bij de vakgroep design for sustainability met een ontwerp voor een oplaadpunt voor elektrische auto’s en fietsen op zonne-energie. Bij toeval raakte hij betrokken bij een project over avondbeleving voor de gemeente Rotterdam en het Centrum Beeldende Kunst in het kader van de stadsontwikkeling rond de Coolsingel. Hieruit ontstond in 2004 Atelier LEK.

Sinds 2006 werken Sjoerd en Juliette samen aan lichtprojecten, eerst binnen het kader van Atelier LEK en sinds 2012 onder de naam Beersnielsen lichtontwerpers.

Beleving materialiseren
Een groot deel van het lichtontwerp, zowel in de openbare ruimte als in gebouwen, is het domein van lichtfabrikanten, ingenieurs en installateurs. Veelal vormen richtlijnen en normeringen, en ook merkgebondenheid, daarbij het startpunt bij het maken van een lichtplan. Van Beers benadrukt dat het bij Beersnielsen anders werkt. ‘Hoe creëer je goed licht? Ik denk dat daar de input vanuit meerdere zuilen voor nodig is. Je moet jezelf afvragen wie de gebruikersgroepen zijn, wat de behoeften zijn, de dynamiek in een ruimte, welke beleving je wilt creëren en hoe je die wilt materialiseren. In Nederland wordt er in kantoren heel veel licht geïnstalleerd op basis van gestelde richtlijnen, zoals 500 lux op het werkvlak. Vaak gebeurt dit nog voordat de gebruiker (huurder) bekend is en voordat het interieur getekend en geplaatst is. En als je bijvoorbeeld ook nog eens de BREAM-tabellen hanteert, watt per vierkante meter, dan mag je het ook duurzaam noemen.’

Gemiste kansen
‘Als je uit het oog verliest voor wie je het doet, wordt het nooit wat’, benadrukt Nielsen. ‘Iedere situatie is uniek. Met licht kun je mensen handvatten en een kader bieden - een plek identiteit geven en beleving creëren, emoties oproepen, een bepaald gedrag... Dat is juist wat ons inspireert. Ik denk ook dat er in Nederland op dit vlak nog heel veel kan worden geleerd, bijvoorbeeld in de bouwwereld. Zo is het bijvoorbeeld gebruikelijk dat de volledige engineering van woon- en werkcomplexen in handen van één engineeringsbureau ligt. Het gebouw wordt dan opgeleverd inclusief licht. De gebruikers hoeven er dan alleen nog in te trekken, de zaak wat op te leuken door hier en daar een lampje te plaatsen en klaar is kees. Daarmee worden heel grote kansen gemist.’

Opties bieden en sturen
Vanaf het allereerste moment bij ontwikkelingen betrokken worden, meedenken in concepten, naast de architect zitten. Dat is hoe Beersnielsen het liefst opereert om het maximale uit hun werk te halen. Van Beers heeft het daarbij over betekenisvolle verlichting – het juiste licht, op de juiste plek, op het juiste moment – iets wat alleen wordt gerealiseerd binnen een zorgvuldig ontwerpproces. ‘De kunst zit hem natuurlijk in hoe je dat dan doet. Je moet gezamenlijk definiëren waar je naartoe wilt; wij moeten mensen meenemen in het traject van idee naar concept, en ze daarbij inspireren. Dat vergt een doorlopende dialoog. Daarbij geven we opties, maar ook richting natuurlijk.’

‘Licht blijft, hoe je het ook wendt of keert, toch vaak een abstract iets’, vult Nielsen aan. ‘Soms is het overtuigen van opdrachtgevers ook educatie, het heel duidelijk maken wat je nu eigenlijk voor ogen hebt. Daarom werken we niet zelden met 3D-visualisaties via DIAlux, én met proefopstellingen. Op die momenten zie je vaak dat er een wereld opengaat en dat men letterlijk het licht ziet, waardoor er flinke stappen gezet kunnen worden. Tegelijkertijd is ons werk uiteraard niet een en al creativiteit. Wij zijn altijd dienend aan een project en werken ook binnen algemene kaders zoals technische programma’s van eisen, installatie- en onderhoudsgemak, energieverbruik en veiligheid.’

Lees het volledige artikel hier in de december 2021-editie van LED Magazine.