De prijzen van gas en elektriciteit stijgen, maar waarom?

In een speciaal document legt de koepel van de energiebedrijven, Energie-Nederland, uit hoe de prijsvorming op de gas- en elektriciteitsmarkt werkt en hoe een prijsstijging tot stand komt.

Energierekening kent 3 onderdelen
De energierekening bestaat uit 3 onderdelen: de kosten voor de energie zelf, de kosten voor het netwerk en overheidsheffingen; te weten de energiebelasting, de Opslag Duurzame Energie (ODE) en de btw.

Voor een gemiddeld huishouden komt dit neer op een verdeling van ongeveer 40 procent energiekosten, 20 procent netwerkkosten en 40 procent belastingen. Voor grootverbruikers is die verdeling vaak anders, en kan met name de eerste component relatief groter zijn. De tarieven energiebelasting voor elektriciteit en gas worden jaarlijks vastgesteld. Volgens afspraak vanuit het Klimaatakkoord vindt hierbij een stapsgewijze verschuiving plaats van elektriciteit naar gas.

Groothandelsmarkt
Energiebedrijven kopen gas en elektriciteit in op de groothandelsmarkt. Omdat de prijzen op de groothandelsmarkt zijn gestegen, stijgen de inkoopkosten voor de leveranciers. Deze kostenstijging wordt in de meeste gevallen doorberekend naar de verbruikers, afhankelijk van het type contract.

Bij het afsluiten van een energiecontract hebben klanten de mogelijkheid om voor langere tijd een energieprijs af te spreken, meestal voor 1, 3 of 5 jaar. Kleinverbruikers worden dan nog niet geconfronteerd met prijsstijgingen, tenzij het contract op korte termijn afloopt. Wanneer netwerkkosten en overheidsheffingen wijzigen gedurende de looptijd van het contract, kunnen deze overigens wel tussentijds worden verwerkt. Kleinverbruikers met een contract gebaseerd op een variabele prijs en een variabele looptijd zullen eerder met prijsstijgingen te maken krijgen. De prijsaanpassing gebeurt meestal per 1 juli of 1 januari. Ten slotte is er een klein aantal kleinverbruikers dat heeft gekozen voor een dynamische prijs. Dat betekent dat zij direct geconfronteerd worden met prijsschommelingen.

Risico energiebedrijf
Het niet (volledig) kunnen doorberekenen van de prijsstijging is voor risico van de leverancier, het energiebedrijf. Dit marktrisico wordt bepaald door de onzekerheid over ontwikkelingen van de marktprijs (prijsrisico) én onzekerheid over de hoeveelheid energie die een klant daadwerkelijk afneemt (volumerisico). De omvang van het marktrisico hangt af van de wijze waarop de leverancier het marktrisico heeft afgedekt, bijvoorbeeld in de vorm van langetermijninkoopcontracten.

In het verleden zijn leveranciers failliet gegaan, omdat ze inkochten tegen de prijzen op de day-aheadmarkt – de markt voor inkoop 1 dag van tevoren – terwijl hun klanten een contract met vaste prijs en vaste looptijd hadden.

Faillissement
Wanneer een leverancier van gas of elektriciteit failliet gaat, zijn kleinverbruikers beschermd tegen een onderbreking van de levering. De getroffen klanten krijgen dan automatisch een nieuwe leverancier toegewezen. Het nieuwe energiebedrijf doet dan een aanbod en de klant heeft dan 10 dagen de tijd om dat aanbod te accepteren of zelf alsnog een nieuwe leverancier te zoeken.

Oorzaak hoge prijzen
De huidige hoge gasprijs wordt door meerdere factoren bepaald. Zo was de gasvraag afgelopen winter relatief hoog en zijn de gasopslagen minder gevuld dan gebruikelijk. Ook werd er meer gas ingezet voor elektriciteitsproductie doordat de productie uit wind dit jaar lager is dan normaal. De gasmarkt onderscheidt zich sterk van de elektriciteitsmarkt. Daar waar elektriciteitsproductie zelfs door huishoudens mogelijk is, bijvoorbeeld door zonnepanelen op hun dak te plaatsen, is de productie van gas in Nederland en in Europa beperkt. Ook door het terugschroeven van productie uit het Groningenveld is de afhankelijkheid van import van gas van buiten Europa groter geworden.

De huidige hoge elektriciteitsprijzen lijken volgens Energie-Nederland niet zozeer verklaard te worden door krapte op de elektriciteitsmarkt, maar door hoge prijzen van steenkool, emissierechten en met name van gas. De prijs van emissierechten in het Europese handelssysteem ETS wordt met name bepaald door het plafond aan broeikasgassen dat mag worden uitgestoten.

Elektriciteit opgewekt door gascentrales is, vanwege de hoge gasprijzen, op dit moment de duurste vorm van elektriciteitsproductie maar is nodig om aan de vraag te voldoen. De elektriciteitsprijs beweegt dus mee met de gasprijs. Zolang de productie van elektriciteit door gasgestookte centrales nodig is, zal een hoge gasprijs leiden tot een hoge elektriciteitsprijs.