PBL: heroverweeg energiebelasting op elektriciteit, huishoudens en mkb betalen te veel

Dat is een van de belangrijkste conclusies van de studie ‘Klimaatverandering in de prijzen? Analyse van de beprijzing van broeikasgasemissies in Nederland in 2018’ van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL).

Klimaatschade
De studie geeft een integrale analyse van nationale en Europese instrumenten voor beprijzing van de broeikasgasuitstoot. Het PBL maakt in de studie zichtbaar wie precies voor welke broeikasgasuitstoot betaalt en hoeveel, en of de betaalde prijs in verhouding staat tot de aangerichte klimaatschade. De studie is verricht op eigen initiatief en beoogt bij te dragen aan de besluitvorming over (en aanpassing van) met name fiscale instrumenten om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen.

De overheid probeert de uitstoot van broeikasgassen te verlagen met diverse beleidsinstrumenten, waaronder financiële instrumenten die de uitstoot beprijzen. De prijs die betaald wordt voor deze uitstoot is volgens het PBL niet uniform tussen en binnen sectoren, en een deel van de uitstoot wordt niet beprijsd. Voor een groot deel van het fossiele-energiegebruik in de industrie is de in geld uitgedrukte klimaatschade hoger dan de CO2-prijs die de overheid in rekening brengt. Ditzelfde geldt voor broeikasgassen uit de luchtvaart en de zeescheepvaart. Voor een belangrijk deel van de uitstoot in de landbouwsector ontbreekt een CO2-prijs. Binnen de elektriciteitssector varieert de prijs sterk met de gebruikte energiedragers voor opwekking van elektriciteit. In de gebouwde omgeving is de beprijzing redelijk in balans, maar bij verkeer is deze sterk afhankelijk van het vervoermiddel en de rol van andere schade.

Beprijzingsverschillen
In de elektriciteitssector constateert het PBL een grote variatie in de prijs die voor de uitstoot in rekening wordt gebracht. Dat komt onder meer door de structuur van de energiebelasting en de Opslag Duurzame Energie (ODE), die zich beide richten op het eindverbruik van elektriciteit en dus geen rekening houden met de hoeveelheid broeikasgassen die bij de elektriciteitsopwekking wordt uitgestoten.

Daardoor gaat er geen prikkel van uit om méér elektriciteit hernieuwbaar op te wekken en blijft ook de uitstoot als gevolg van de gelijktijdige productie van warmte, eigen verbruik en omzettingsverliezen onbelast. En dit terwijl het hier bijna de helft van het totale verbruik betreft.

Sta-in-de-weg energietransitie
De gemaakte analyse levert aanknopingspunten op om het fiscale instrumentarium voor beprijzing van het energiegebruik te verbeteren. Zo is er voor de energiebelasting op elektriciteit alle reden deze opnieuw tegen het licht te houden. De huidige vormgeving hiervan wordt een steeds grotere sta-in-de-weg voor de energietransitie nu de elektriciteitsopwekking, vooral vanwege het stijgende aandeel van wind- en zonne-energie, snel schoner wordt. Ook belemmeren de hoge tarieven de overstap naar elektriciteit als schoon alternatief voor fossiele brandstoffen.

Het PBL stelt dat het kabinet een verlaging van de energiebelasting en de Opslag Duurzame Energie op elektriciteit voor huishoudens moet overwegen om ze meer richting schonere verwarmingsbronnen te sturen. Wel blijft het van belang om ook eindverbruikers voldoende tot besparing te blijven prikkelen. De grote veranderingen in het energiesysteem en in de samenstelling van de mix van energiedragers vragen om aanpassingen aan het beprijzingsinstrumentarium. Daarom is het volgens de onderzoekers van belang de belastingstructuur van op zichzelf schone energiedragers, zoals elektriciteit maar ook waterstof, in heroverweging te nemen.