Rekenkamer kritisch op subsidie waterstofnetwerk, minister maakte fouten

In een nieuw rapport uit de Algemene Rekenkamer kritiek op het handelen van demissionair minister Hermans van Klimaat en Groene Groei en haar voorganger Rob Jetten.

3,8 miljard euro
De kosten voor de aanleg van het landelijke waterstofnetwerk zijn sinds 2021 fors gestegen. Waar de eerste schatting uitkwam op 1,5 miljard euro, blijkt uit de meest recente raming van afgelopen februari dat de investering inmiddels op 3,8 miljard euro uitkomt. Redenen voor deze kostenstijging zijn onder meer hogere prijzen voor staal, minder mogelijkheden voor hergebruik van bestaande aardgasleidingen en nieuwe duurzaamheidseisen.

Het netwerk moet de 5 industrieclusters in Nederland verbinden en komt in handen van staatsdeelneming Gasunie via dochteronderneming Hynetwork Services (HNS). Het tracé wordt ongeveer 1.200 kilometer lang en moet in 2030 gereed zijn, 2 jaar later dan oorspronkelijk gepland. Ook komen er grensverbindingen met België en Duitsland voor de doorvoer van waterstof.

Subsidie niet doeltreffend
De Algemene Rekenkamer concludeert in het nieuwe rapport dat de subsidie van 750 miljoen euro niet doeltreffend is. Gasunie/HNS schat de totaal benodigde verliescompensatie op 2,5 miljard euro, wat ruim 3 keer zo hoog is als de beschikbare subsidie. Dit betekent een tekort van 1,8 miljard euro. De subsidie moet de zogenoemde aanloopverliezen dekken. Deze verliezen ontstaan doordat in de beginfase de inkomsten uit transporttarieven nog niet alle gemaakte kosten dekken. De aanloopverliezen bestaan uit voorbereidingskosten, afschrijvingskosten en operationele kosten.

Bij het subsidiebesluit in november 2023 ging toenmalig minister van Klimaat en Groene Groei Rob Jetten nog uit van een netwerk dat in 2031 gereguleerd en volledig operationeel zou zijn en vanaf dat jaar jaarlijks 3 tot 4 gigawatt aan waterstof zou vervoeren.

Productie blijft achter
De marktontwikkeling voor groene waterstof blijft echter achter bij de verwachtingen. Er is nauwelijks productie, nauwelijks vraag en de prijs is nog erg hoog. De Nederlandse doelen voor de productie van 4 gigawatt groene waterstof in 2030 en 8 gigawatt in 2032 zijn volgens de Rekenkamer niet meer realistisch. Momenteel is slechts 1 elektrolyser met een vermogen van 0,2 gigawatt in aanbouw voor de productie van waterstof.

Voor de businesscase van het waterstofnetwerk is dit problematisch, omdat de verwachte inkomsten van Gasunie/HNS zijn gebaseerd op het transporteren van 4 gigawatt geproduceerde groene waterstof in 2030. Door het lagere transportvolume en de hogere kosten staat ook de aanleg van individuele deeltracés volgens de Algemene Rekenkamer onder druk. Het netwerk is opgesplitst in 15 verschillende deeltracés, maar het is de vraag of deze allemaal worden aangelegd.

Tweede Kamer onvolledig geïnformeerd
De Algemene Rekenkamer verwijt toenmalig minister Jetten in 2023 het subsidiebesluit te hebben genomen op basis van een kostenraming uit 2021 met onvoldoende kwaliteit. Deze raming had een gedateerd prijspeil uit 2020, waardoor de effecten van de inflatiegolf uit 2022 niet waren meegenomen. Bovendien had de raming een grote bandbreedte van 1,1 tot 2,5 miljard euro.

Ook is de Tweede Kamer door Jetten in de zomer van 2022 onvoldoende geïnformeerd over de verwachte investeringskosten. In latere brieven aan de Tweede Kamer over de voortgang van het waterstofnetwerk gaf Jetten maar ook zijn opvolger Sophie Hermans geen updates over mogelijke kostenstijgingen, ondanks verschillende signalen hierover in de subsidieaanvraag van Gasunie/HNS uit mei 2023 en een onafhankelijke review uit juni 2023. Ook over de mogelijkheden van hergebruik van aardgasleidingen voor waterstof informeerden de ministers de Tweede Kamer onvolledig, door niet te melden dat er strenge voorwaarden aan dit hergebruik zijn verbonden.

Onaangenaam verrast
Waterstofbranchevereniging NLHydrogen laat in reactie op het rapport van de Algemene Rekenkamer weten dat de sector vorige winter onaangenaam verrast was door de aangekondigde kostenstijging van het waterstofnetwerk. Toch blijft het netwerk volgens de brancheorganisatie van strategisch belang en onder de juiste voorwaarden betaalbaar voor overheid en bedrijven.

‘Door goede samenwerking tussen publieke en private partijen kunnen we tot die voorwaarden komen’, zegt voorzitter Marcel Galjee. De vereniging doet 5 aanbevelingen aan het kabinet.

5 aanbevelingen
Allereerst adviseert NLHydrogen voor Prinsjesdag 2026 een concrete begroting uit te werken en het uitrolplan vast te stellen. Ook moet een amortisatiemodel voor de langere termijn ontwikkeld worden. Verder moet de ontwikkeling van de waterstofvraag gestimuleerd worden, bijvoorbeeld door normen voor de mobiliteitssector. Tot slot moet gebruikgemaakt worden van aanbod uit blauwe-waterstofprojecten en importprojecten, en gewerkt worden aan ketenmatige ontwikkeling, waarbij vraag, infrastructuur en aanbod tegelijkertijd worden ontwikkeld.