Het dilemma | Vergunningsvrije verduurzamingsprojecten bij stikstofreductie – goed nieuws voor wind en zon?

De NVDE volgt het Nederlandse stikstofdossier nauwgezet…
‘Nederland zit op vele plekken op slot vanwege de stikstofproblematiek. Dat is ook een groot probleem voor onze achterban. Om een duurzaam energieproject vergund te krijgen, moet je aantonen dat je geen stikstof uitstoot, tijdens de bouw en gedurende de operationele fase. Of je moet je in allerhande bochten wringen om het beetje stikstof dat je uitstoot te verantwoorden.’

Dat terwijl energietransitieprojecten de uitstoot van stikstof juist beperken?
‘Iedereen heeft recht van spreken over de huidige situatie, bijvoorbeeld wanneer er geen huizen gebouwd kunnen worden vanwege stikstof. Maar het is extra wrang als juist projecten die een bijdrage leveren aan het oplossen van het probleem geen doorgang kunnen vinden.’

Je hebt het over wind en zon?
‘Niet alleen. Het gaat ook over geothermie of elektrificatie in de industrie. Niet elke vergunningverlening is overal even problematisch. Het hangt af van de locatie, bijvoorbeeld de nabijheid van een Natura 2000-gebied, de mogelijkheid om het project zonder uitstoot te bouwen en de vraag of je nog enige uitstoot hebt als je in productie bent. Er zijn bijvoorbeeld warmtenetten met een hulpcentrale. Zo’n installatie ondersteunt in specifieke situaties, zoals piekbelasting of storingen, en stoot dan stikstof uit. Die komen niet gemakkelijk in aanmerking voor een vergunning. En dan heb je ook nog de netten.’

Infrastructurele projecten?
‘Exact. Er zijn momenteel 809 van deze projecten die last hebben van vertraging bij het verlenen van een vergunning, of die helemaal niet krijgen omdat tijdens de bouw sprake is van stikstofuitstoot. Je kunt dat deels uitstootvrij doen, maar vaak moeten er toch ook zware machines aan te pas komen. Dit terwijl deze projecten facilitair aan onze energietransitie zijn.’

Je bedoelt indirect stikstofemissie voorkomen?
‘Om een voorbeeld te geven: bedrijven die willen verduurzamen middels elektrificatie, en zo dus ook hun stikstofuitstoot beperken, hebben vaak een zwaardere aansluiting nodig. Die infrastructurele projecten maken dat mogelijk. Een rechter – vergunningaanvragen belanden daar niet zelden – heeft daar echter geen boodschap aan. Die kijkt niet naar de intentie, maar naar wet- en regelgeving. Hij kan niet anders.’

NVDE pleit er al langer voor om duurzame energieprojecten en uitbreidingsprojecten van het stroomnet vrij te stellen van de verplichting om een vergunning te vragen voor het uitstoten van stikstof tijdens de bouw…
‘Omdat ze die uitstoot daarna verminderen. Dat is dus volkomen logisch. Die boodschap geven we ook af in de Ministeriële commissie Economie en Natuurherstel (McEN), in de volksmond de commissie-Schoof, naar de man die het Nederlandse stikstofprobleem tot Chefsache heeft benoemd. Dit punt is heel goed geland bij het Rijk. We voelen ons gehoord. Ministers snappen dat de huidige situatie krankzinnig is.’

Maar rechters dus niet?
‘Het probleem is dat er nog geen serieuze aanpak voor stikstofreductie in Nederland is; die is nog steeds niet van de grond gekomen. Een rechter weegt dat mee. Het klinkt dan lekker en gemakkelijk als een minister verduurzamingsprojecten die ten minste voor 30 procent reductie van stikstofuitstoot zorgen, bijvoorbeeld het verduurzamen van reeds gebouwde woningen en stallen, vergunningsvrij wil maken. Maar die vlieger zou voor de rechter wel eens niet op kunnen gaan. Die zal namelijk echt blijven kijken of er een geloofwaardig verhaal ligt over de verbetering van de natuur.’

Dit voorstel van demissionair minister Wiersma is serieus. Ze stelt een Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) ‘vergunningsvrije verduurzamingsactiviteiten’ voor en heeft reeds een internetconsultatie aangekondigd…
‘De intentie is goed. Maar omdat de ecologische onderbouwing nog ontbreekt, valt er nauwelijks een zinnig woord te zeggen over of dit een haalbare route is. In het ergste geval creëer je meer onduidelijkheid voor rechters en worden initiatiefnemers verder het juridisch moeras ingetrokken.’

Wat moet er dan wel gebeuren?
‘De gedachte om het kleine beetje uitstoot tijdens de bouw van een energieproject weg te strepen tegen de besparing als een project draait, wordt kansrijker wanneer er een geborgd pakket maatregelen ligt waarmee de uitstoot wordt beperkt. Wellicht dat het voorstel van Wiersma daar een aanzet toe is. Er is in ieder geval beweging op dit vlak, en dat is ook het geval wat betreft infrastructurele projecten.’

Het idee is?
‘Er wordt gekeken naar de mogelijkheden van een programmatische aanpak. Infrastructurele projecten faciliteren verduurzaming, bijvoorbeeld elektrificatie van de industrie. Een paar honderd van die projecten zouden kunnen worden vergund, wanneer bedrijven die daardoor een zwaardere aansluiting kunnen krijgen, beloven na die realisatie af te zien van een stuk stikstofruimte. Dat is interessant in theorie – we moeten tenslotte iets. Maar het is ook spannend. Bedrijven moeten zich dan hierop vastleggen, en willen daar dan vast ook iets voor krijgen.’

En wat betreft grote nieuwe opwekprojecten, bijvoorbeeld geothermie, groen gas en wind?
‘Die zijn ingewikkeld in deze tijden, maar ook op dit vlak gebeurt wel wat. De regering heeft een whitepaper opgesteld en naar de Europese Commissie gezonden. Daarin wordt aangegeven dat de huidige situatie mal is; dat dit soort projecten die stikstofemissie onder de streep reduceren, niet kunnen worden gebouwd. Dat is ook zo. Verder geeft de regering de boodschap af dat ze ruimte ziet in de wetgeving van de EU om die toch te realiseren. Nederland heeft een slecht trackrecord wat betreft stikstof; er wordt in Brussel niet direct in de houding gesprongen als wij zo’n betoog indienen. Maar hopelijk werkt het.’

Jij bent positief over verduurzamingsprojecten en stikstofregelgeving?
‘Er worden stappen in de goede richting gezet. Maar het is cruciaal dat er nu eindelijk eens een landelijke omvattende aanpak komt. Daar zijn we nog geenszins, zoals bleek op Prinsjesdag. Er is nu 5 miljard euro beschikbaar voor stikstofreductie, geheel voor boeren en natuurherstel. Dat was ooit 25 miljard euro, onder de vorige minister Van der Wal. Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft een pakket van 21 miljard euro beoordeeld en oordeelde daar al kritisch over: het is niet genoeg. Dat geldt dus al helemaal voor die 5 miljard euro. We hebben dus nog een lange weg te gaan.’