Het Dilemma | Netbeheerders vaker voor rechter door weigeren aansluiting – wat is de oplossing?

Jij houdt je als advocaat al lang bezig met de energietransitie?
‘Ja, al meer dan 25 jaar. Ik werkte tot voor kort als partner Energierecht bij Eversheds Sutherland. Het einde van mijn partnercontract kwam daar in zicht. Bij dat kantoor stoppen partners doorgaans eerder dan anderen, maar ik was daar nog niet klaar voor. Ik vind mijn werk veel te leuk en belangrijk. Er moet nog heel veel gebeuren in de energietransitie. Daarom ga ik door: per 1 mei als Head of Energy & Infrastructure Services bij Osborne Clarke, een internationaal advocaten- en notarissenkantoor dat onder meer bekendstaat om zijn technische kennis aangaande duurzame energie.’

Hoe kun je als advocaat bijdragen aan de energietransitie?
‘Door te helpen bij het realiseren van projecten op het gebied van duurzame energie. Het verwerven van een grondpositie, de netaansluiting, subsidies, het structureren van de onderneming, financiering, bouw, exploitatie en onderhoud. Aan al deze fasen kleven juridische aspecten die goed moeten worden geregeld. Ik ben gespecialiseerd in energierecht en voer ook veel procedures.’

Waarover gaan die rechtszaken?
‘Vaak draaien ze om congestieproblemen. Op veel plekken in Nederland is geen ruimte meer voor extra stroominvoer of -afname. Het net wordt daar op slot gegooid door netbeheerders. Er is een enorme wachtrij ontstaan van bedrijven en andere partijen die een nieuwe aansluiting met transportcapaciteit willen krijgen of hun bestaande capaciteit willen verhogen. Dat is een enorm probleem.’

Netbeheerders moeten voldoen aan wettelijk spelregels…
‘Ze hebben 2 fundamentele verplichtingen: een aansluitplicht en een transportplicht. Een aansluiting moet dus worden toegekend aan iedere eigenaar of gebruiker van onroerend goed. Er moet ook contractueel transportcapaciteit worden vastgelegd. Dat laatste kan echter door de netbeheerder worden geweigerd in een congestiegebied. Daar zijn wel voorwaarden aan verbonden. Zo moeten netbeheerders eerst een gedegen congestieonderzoek uitvoeren en kijken of het mogelijk is om congestiebeperkende maatregelen te nemen.’

Er is ook sprake van prioritering…
‘Netbeheerders hanteren het principe van “first come, first serve”.  In 2024 introduceerde de Autoriteit Consument & Markt (ACM) nieuwe regels: maatschappelijke functies zoals scholen, ziekenhuizen en publieke diensten krijgen voorrang. Er kwam verzet van partijen die vonden dat ook zij op de lijst moesten staan. Het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) stelde hen in het gelijk. De ACM moet de regels herzien. Om chaos te voorkomen, wordt tot 1 januari 2026 de initiële voorkeurslijst gehanteerd conform de Tijdelijke Wijziging Prioritering Transportverzoek Elektriciteit.’

Als er geen ruimte op het net is, is er geen ruimte te vergeven…
‘Netbeheerders kunnen dus om die reden een aansluiting weigeren. Een voorwaarde is dat er sprake is van fysieke congestie, dus als het net technisch echt vol is. Congestie is echter tijdelijk en treedt alleen op piekmomenten op. Netbeheerders baseren zich vaak op de totale capaciteit van alle aansluitingen in een gebied. Als de technische grens van 150 procent van de aanwezige transportcapaciteit wordt bereikt, kleuren ze de congestiekaart daar rood. Netbeheerders doen dus voorspellingen op basis van bepaalde aannames. Daarin zijn ze omwille van eisen van leveringszekerheid behoorlijk conservatief.’

Dat kan een reden zijn om een rechtszaak aan te spannen wanneer een aansluiting of transportcapaciteit wordt geweigerd?
‘Daar kan over worden geprocedeerd, bijvoorbeeld over de juiste procedures, een ondeugdelijk congestieonderzoek, het niet verkennen van congestiemaatregelen of prioritering. De recente rechtszaak van Kampen tegen Enexis – ik ben daar niet bij betrokken – is een goed voorbeeld. Enexis weigert een aansluiting voor Kindcentrum Hanzewijk, 2 nieuwe scholen en een opvang, omdat het net vol zit. Dit mooie, duurzame project dreigt op dieselgeneratoren te moeten gaan draaien en dat is het kind met het badwater weggooien. De gemeente vroeg een grootverbruikaansluiting aan, die door Enexis is geweigerd. Enexis schijnt wel bereid te zijn kleinverbruikaansluitingen te realiseren. Waarschijnlijk is sprake van congestie op het middenspanningsnet. De gemeente beroept zich op maatschappelijke prioriteit en het niet aandragen van oplossingen door Enexis. Misschien kan het vormen van een groep met andere partijen in de buurt om de beperkte transportcapaciteit te delen een oplossing bieden. Hoe dan ook, we gaan zien wat de rechter besluit.’

Jij doet zelf ook veel van dit soort rechtszaken?
‘Ik voorspelde al in 2019 in Solar Magazine dat er een enorme toename van rechtszaken zou komen. Die golf is gekomen en ook ik heb daar veel werk aan. Blij word ik er echter niet van. De oorzaak is immers de enorme congestieproblematiek in Nederland. Die is slecht voor onze energietransitie, zit bijvoorbeeld de verduurzaming van bedrijven en het aansluiten van zonne-energie-installaties in de weg. Bovendien remt het de ontwikkeling van veel ondernemingen, met een grote impact op onze economische groei.’

Wat is de oplossing?
‘Die ligt eigenlijk in het verleden. Er wordt al heel lang gesproken over netcongestie als gevolg van een snelle en grote toename van stroom uit zon en wind in Nederland, ook al voordat er sprake was van overvolle netten. Daar is echter niet voldoende op geacteerd. Het gaat veel tijd kosten om de situatie van nu recht te trekken, bijvoorbeeld door meer flexibiliteit via opslag – batterijen – en door de netten te verzwaren, wat enorme investeringen vergt. In Nederland is gekozen om de netten te laten financieren door netbeheerders. De miljarden euro’s die daarvoor nodig zijn, worden dus uiteindelijk opgebracht door de aangeslotenen, waardoor de transporttarieven enorm gaan toenemen. In landen om ons heen, zoals Duitsland en Frankrijk, investeert de staat ook rechtstreeks in netverzwaring, en zijn de nettarieven een stuk lager. Als die trend zich voortzet, betekent dat een verzwakking van het Nederlandse vestigingsklimaat ten opzichte van andere Europese landen. Maar terug naar die rechtszaken. Er zijn er heel veel gevoerd en er zullen er nog heel veel worden uitgevochten zolang ons netcongestieprobleem niet onder controle is, en dat gaat helaas nog wel even duren.’