Flexibiliteit ontsluiten met warmtepompen: potentieel groot, implementatie uitdaging

Het massaal moeten afschakelen van pv-installaties op zonnige dagen is daarmee geen onrealistisch, maar wel een onwenselijk scenario voor de nabije toekomst. Dit kan worden voorkomen door het grootschalig ontsluiten van flexvermogen. Welke rol is daarbij weggelegd voor de warmtepomp?

Uitdaging
‘Het succes van de Nederlandse zonne-energiesector is gigantisch’, aldus Nold Jaeger, hoofd Beleid en Belangenbehartiging bij branchevereniging Holland Solar. ‘Wij hebben ons werk heel goed gedaan. Dat willen we ook blijven doen, maar er is wel sprake van een probleem: we kunnen de geproduceerde zonnestroom met regelmaat nu al niet kwijt, omdat het aanbod de vraag naar elektriciteit overtreft. Dat leidt onder andere tot negatieve elektriciteitsprijzen. Ook zie je dat netcongestie toeneemt omdat de elektriciteitsnetten niet gebouwd zijn op de minimale verdriedubbeling, misschien wel verviervoudiging van de vraag naar en het aanbod van elektriciteit richting 2050. Je kunt dus gerust zeggen dat we met een uitdaging zitten; er zijn op termijn meer zonnepanelen nodig, maar op dit moment blijft de vraag naar die stroom gewoon achter.’

Gezonde zonne-energiemarkt
In het Nationaal Plan Energiesysteem (NPE) wordt – in vergelijking met nu en uitkijkend naar 2050 – uitgegaan van een enorme toename in de behoefte aan elektriciteit, die zal met een factor 4 toenemen zo is de verwachting. Met andere woorden: de elektrificatie van het energiesysteem gaat een enorme vlucht nemen.

Jaeger: ‘Die nieuwe vraag naar elektriciteit invullen met duurzame stroom vraagt om heel veel pv, én om de noodzakelijke flexibiliteit om aanbod en vraag met elkaar te matchen. Wij zien vanuit dat perspectief heel grote kansen in de combinatie van zonnepanelen, zonneboilers en warmtepompen, en die kan ook bijdragen aan het creëren van de gewenste flex die nodig is voor het behoud van een gezonde zonne-energiemarkt op de kortere termijn.’

Grote aantallen
Volgens de verkoopcijfers van fabrikanten werden er in 2023 150.000 warmtepompen aan groothandels en installateurs in Nederland geleverd. Dat zijn er 40.000 meer dan in 2022, zo meldde de Vereniging Warmtepompen begin dit jaar. Die snelle groei is ook nodig. Zo is in het Klimaatakkoord afgesproken dat in 2030 1,5 miljoen bestaande woningen van het gas af zijn. In het beleidsprogramma Versnelling Verduurzaming Gebouwde Omgeving is voor dat jaar het doel van 1 miljoen – hybride – warmtepompen in bestaande gebouwen vastgelegd. Met deze grote aantallen kan ook een groot flexibel vermogen aan het energiesysteem worden toegevoegd. Maar wat is daarvoor nodig?

Smart grid protocol
Maart jongstleden werd het rapport ‘In 2 stappen naar flexibel aanstuurbare warmtepompen’, gepubliceerd, met als opdrachtgevers Flexiblepower Alliance Network (FAN), TKI Urban Energy en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Centraal staat een blauwdruk voor een snel implementeerbaar – rudimentair – smart grid protocol voor warmtepompen en er wordt een doorkijk gegeven naar een uitgebreider protocol met meer geavanceerde functionaliteiten. Technolution nam de technische kant van dit onderzoek voor zijn rekening.

Wezenlijke stijging
Volgens het rapport neemt het aantal warmtepompen in Nederland ieder jaar met 30 tot 40 procent toe. Aan het einde van dit decennium wordt een jaarlijkse groei van 300.000 stuks voorzien. Dat gaat gepaard met een wezenlijke stijging van het elektriciteitsverbruik, en dus een enorme druk op ons elektriciteitsnet. Dat is daar geenszins op berekend. Maar die warmtepompen bieden tevens de mogelijkheid om congestie op het laagspanningsnet tegen te gaan, juist door stroom te verbruiken bij een overaanbod. Consumenten kunnen daar ook financiële voordelen van plukken via een dynamisch energiecontract.

Lees het volledige artikel hieronder in de mei 2024-editie van Solar Magazine.