Planbureau: klimaatdoel 2040 voor Nederland rechtvaardig, maar lastig haalbaar

Nederland heeft zich samen met alle andere EU-lidstaten gecommitteerd aan de doelen uit het Klimaatakkoord van Parijs. Om een tweetal redenen is de vraag relevant wat emissiereductiedoelen voor Nederland zouden kunnen zijn om aan het akkoord te voldoen.

Buitenland
Allereerst heeft de Europese Commissie begin 2024 een voorstel gedaan voor een nieuw tussendoel, namelijk om in 2040 de uitstoot met 90 procent te reduceren. Daarnaast is recent het huidig klimaatbeleid van alle landen ter wereld geëvalueerd, waaruit blijkt dat de huidige klimaatmaatregelen naar verwachting nog onvoldoende effect hebben. Met die wetenschap in het achterhoofd heeft het PBL onderzocht wat een eerlijke verdeling is van de mondiale reductieopgave over de verschillende landen.

Het PBL heeft op basis van internationale rechtvaardigheid voor Nederland onderzocht of een doel van 90 procent of meer gepast is. De onderzoekers concluderen dat dit het geval is, maar waarschuwen tegelijkertijd dat de haalbaarheid van dat doel binnen de landsgrenzen in het geding komt. Financiering van emissiereductie in het buitenland is een mogelijke oplossing voor dit dilemma.

Vermogen en verantwoordelijkheid
Voor het nieuwe rapport hebben de onderzoekers gekeken hoe de ‘taart’ van toegelaten broeikasgasemissies wereldwijd verdeeld kan worden over de verschillende landen.

Het internationaal milieurecht kent daartoe de beginselen vermogen, verantwoordelijkheid en recht op duurzame ontwikkeling. Er zijn echter 2 verdelingsprincipes die hier geen rekening mee houden. Ten eerste, als ieder land zijn huidige uitstoot met gelijke percentages zou moeten terugbrengen – grandfathering – zou Nederland 73 tot 98 procent moeten reduceren in 2040. Dit principe pakt daarmee gunstig uit voor rijke landen en houdt de huidige emissie-ongelijkheid in stand. Een land als India stoot namelijk per persoon een zesde uit van Nederland, heeft historisch nauwelijks uitgestoten, is veel armer en heeft groei nodig om uit die armoede te komen. Daarom wordt dit principe niet als rechtvaardig gezien.

Een tweede principe dat geen rekening houdt met vermogen en verantwoordelijkheid is een recht-toe rechtaan verdeling van het koolstofbudget: evenveel voor iedere wereldburger. Afhankelijk van de specifieke invulling zou Nederland daarmee 82 tot 98 procent emissiereductie moeten realiseren.

Ver onder nul
Op basis van verdelingsprincipes volgens de beginselen van internationaal milieurecht is in 2040 voor 1,5 graad een emissiereductiedoel van 90 procent of meer nodig. Als men namelijk rekening houdt met hoe rijk een land is – 93 tot 118 procent – of historische emissies – 89 tot 147 procent – zou Nederland zijn uitstoot in 2040 mogelijk al tot ver onder 0 teruggebracht moeten hebben. Dat zou volgens het PBL betekenen dat Nederland al in 2040 netto CO2 uit de lucht moet vastleggen. Met een combinatie van vermogen en historische emissies zou voor Nederland überhaupt geen koolstofbudget resteren.

Balanceren
Al met al zou op basis van mondiale rechtvaardigheid een Nederlands doel van 90 procent emissiereductie of meer in 2040 op zijn plaats zijn, maar lijkt de nationale haalbaarheid bij een ambitieuzer doel in het gedrang te komen. Haalbaarheid hangt niet alleen af van geofysische, technische en economische grenzen, maar ook van maatschappelijke en institutionele. Hiervoor is een brede afweging nodig en er is volgens het PBL nog weinig onderzoek naar gedaan. 90 procent emissiereductie in 2040 grenst aan wat in Nederland geofysisch en technisch mogelijk is. Met brede leefstijlverandering, zoals minder vliegen en minder vlees eten, is meer mogelijk, maar bij beperkt maatschappelijk draagvlak minder. Voor een volhoudbare reductiesnelheid zijn draagvlak en een rechtvaardige verdeling van de lasten en lusten van klimaatbeleid binnen Nederland onmisbaar.

Internationale financiering
Volgens veel rechtvaardigheidsprincipes zou Nederland meer emissiereductie moeten bewerkstelligen dan binnen de eigen grenzen haalbaar lijkt. Tegelijk is emissiereductie in lage- inkomenslanden vaak goedkoper dan in rijke landen. Nederland kan naast het terugdringen van broeikasgasemissies binnen de eigen grenzen reducties in het buitenland financieren. Via artikel 6 van het akkoord van Parijs is het mogelijk hier formeel erkenning voor te krijgen. Hoewel de specifieke regels hiervoor nog moeten worden vastgesteld, zou Nederland al kunnen beginnen met zulke investeringen – aanvullend op reducties binnen Nederland.