23 procent gemeenten stuurt op natuurinclusieve zonneparken

Volgens het Loket Energie & Natuur tonen gemeenten weliswaar ambitie, maar is er nog te weinig daadkracht om de natuur echt de ruimte te geven in nieuwe zonneweides. Daarbovenop loopt de uitwerking van die ambities naar concrete voorschriften sterk uiteen.

Harde eis
Het onderzoek is uitgevoerd in de periode mei tot oktober 2023 op basis van een willekeurige steekproef van 50 Nederlandse gemeenten. Bureauonderzoek leverde 31 beleidsdocumenten op: 2 andere gemeenten bieden alleen een beknopte uitleg op hun website en nog 5 andere geven aan beleid in ontwikkeling te hebben.

Van de 31 gemeenten met een beleidskader voor zonneparken is eerst onderzocht welk ambitieniveau ze hebben in de omgang met het natuurbelang. Bij 22 procent werd geen ambitie of doelstelling op natuurversterking aangetroffen. Door 55 procent wordt natuurversterking als een wens geformuleerd en bij 22 procent is het een harde eis. 

Natura 2000 uitgesloten
De onderzoekers hebben ook bekeken of de ambities zijn doorvertaald naar concrete voorschriften voor initiatiefnemers, bijvoorbeeld in de vorm van restricties, specifieke maatregelen bij inrichting en beheer, of procesvereisten. Zo worden in alle kaders Natura 2000-gebieden uitgesloten voor zonneparken en in 71 procent van de gevallen worden daar nog andere natuurgebieden aan toegevoegd.

71 procent van de gemeenten werkt daarnaast met voorwaarden per deelgebied en in 39 procent van de gevallen wordt verwezen naar de Gedragscode Zon op Land. 87 procent van de gemeentelijke documenten bevat een sectie met specifieke maatregelen die worden gevraagd van ontwikkelaars. Echter, het aantal maatregelen met betrekking tot natuurwaarde bleek sterk te verschillen. Dit waren er 0 tot 14, met een gemiddelde van 6. Van die 6 maatregelen is er slechts één gericht op het belangrijkste aspect, namelijk het natuurbeheer; de andere gaan over de inrichting van het terrein.

Kiloknallerbeleid
In 84 procent van de beleidskaders wordt aandacht besteed aan multifunctionaliteit – hoewel niet altijd dwingend – vaak met een lijst suggesties variërend van ‘zon op geluidswallen’ tot benutting van ‘restgronden’ en ‘agri-pv’. In 3 beleidskaders – oftewel 6 procent – wordt natuurontwikkeling als mogelijke nevenfunctie benoemd.

Om in beeld te brengen hoe gemeenten hun natuurinclusieve dromen naar daden vertalen, heeft NMF een speciale meetlat ontwikkeld. De hoop is dat deze eerste versie binnenkort al breder kan worden ingezet, als een tool waarmee gemeenten de robuustheid van hun beleid kunnen toetsen en vergelijken. Waar het huidige onderzoek de focus legde op de uitwerking van ‘spelregels’ in een beleidskader, kunnen gemeenten ook het verschil maken door een actieve rol te pakken als scheidsrechter of spelverdeler. In de praktijk blijkt volgens NMF namelijk dat bij veel natuurinclusieve zonprojecten de gemeente een nadrukkelijke rol had in het ontwerpproces: bijvoorbeeld door het organiseren van een ‘beauty contest’, door een regiekamer in te richten of zelfs door actief samen te werken met de ontwikkelaar. Een vervolgonderzoek zou inzicht kunnen geven in hoe de beleidskaders en een actieve rol bij de uitvoering elkaar kunnen versterken.

Tot slot roept NMF gemeenten op om afscheid te nemen van het huidige kiloknallerbeleid en te laten zien dat het ook anders kan; met biodiverse zonneparken met een echte lokale meerwaarde. Projectleider Gerben de Vries van het Loket Energie & Natuur besluit: ‘Om de gemeenten verder op weg te helpen, komen wij samen met het Nationaal Programma Regionale Energiestrategie begin 2024 met een set nieuwe handvatten en tips.’