Centraal Planbureau: prijsplafond voor energierekening geen structurele oplossing

Dat stelt het Centraal Planbureau naar aanleiding van de ‘Scenario’s energieprijzen’ die het heeft opgesteld en waarmee nieuwe economische en budgettaire inzichten worden geboden aan de hand van een aantal scenario’s voor energieprijzen.

Koopkracht daalt
Uit de scenario’s blijkt weliswaar dat het prijsplafond de koopkrachteffecten van hogere energieprijzen voor huishoudens dempt, maar toch daalt de koopkracht in het basisscenario voor een doorsnee huishouden in de jaren 2022 en 2023 in totaal met ongeveer 4 procent. Dit als gevolg van de hoge inflatie en de daarbij achterblijvende loonstijging.

Door het prijsplafond en de andere extra uitgaven die het kabinet sinds Prinsjesdag heeft aangekondigd, stijgt het overheidstekort zonder aanvullende dekking naar 3 procent van het bruto binnenlands product (bbp) in 2023.

Waarschuwing
CPB-directeur Pieter Hasekamp geeft het kabinet naar aanleiding van de door zijn organisatie opgestelde scenario’s dan ook een waarschuwing: ‘Het kabinet heeft met de steunmaatregelen tijd gekocht, maar moet nu snel nadenken over een exitstrategie vanaf 2023. We zullen rekening moeten houden met structureel hogere energieprijzen. Een structureel probleem vraagt om structurele oplossingen, het huidige prijsplafond is dat niet.’

In het basisscenario komt de inflatie (cpi) in 2023 uit op 3,5 procent. Zonder het prijsplafond zou de inflatie 2,5 procent hoger liggen. Vanwege de grote onzekerheid over het verloop van de energieprijzen, schetst het CPB in de publicatie naast een basisscenario op basis van de huidige gasprijsverwachtingen ook 3 andere scenario’s: een lagere gasprijs, een hogere gasprijs en een hogere gasprijs in combinatie met een strenge winter en dus meer gasgebruik. De scenario’s laten zien dat het prijsplafond ervoor zorgt dat huishoudens een stuk minder gevoelig zijn voor de ontwikkeling van de energieprijzen. In beide scenario’s met hogere gasprijzen loopt de inflatie en het doorsnee koopkrachtverlies slechts met 0,2 procent op ten opzichte van het basisscenario.

Inflatie-ongelijkheid
Als gevolg van het beleid worden de lagere inkomens het meest gecompenseerd voor de hoge inflatie. Er is echter ook sprake van inflatie-ongelijkheid, omdat lagere inkomensgroepen gemiddeld een groter aandeel van hun inkomen aan energie besteden.

Deze verschillen in energiegebruik zijn niet meegenomen in de koopkrachtcijfers, maar wel in een nieuwe stresstest naar de kosten van levensonderhoud. Deze stresstest laat zien dat in het basisscenario ongeveer 430.000 huishoudens risico lopen om de vaste en noodzakelijke lasten –zoals voedsel, woonlasten en energiekosten – niet meer te kunnen betalen. In het ‘strenge winterscenario’ kan dit zelfs oplopen tot 500.000 huishoudens.

Energieprijzen blijven hoog
De verwachting is dat de energieprijzen ook na 2023 hoog blijven. De verslechtering van de overheidsfinanciën betekent volgens het CPB dat de rekening doorschuift naar de toekomst. Daarbij dient bedacht te worden dat de gasbaten na 2023 naar verwachting dalen, omdat er dan conform het gasbesluit minder gas gewonnen zal worden.

Generieke koopkrachtmaatregelen, zoals het energieprijsplafond, zijn ongericht; niet alle huishoudens hebben de compensatie financieel nodig. Het neemt ook de prikkel weg tot de noodzakelijke energiebesparing en verduurzaming. Ook kan het huidige beleid de energieprijzen en de inflatie verder opstuwen en verstoort het plafond de werking van de energiemarkt, met ongewenste uitkomsten tot gevolg. Koopkrachtherstel zal volgens de onderzoekers uiteindelijk primair moeten komen uit een aanpassing van de lonen. Overheidsbeleid kan daarom het beste gericht worden op verduurzaming en energiebesparing en gerichte compensatie van de meest kwetsbare huishoudens.