Het Dilemma | Staatsparticipatie in netbeheerders om aanpak vol stroomnet te verzekeren: too little too late?

Het kabinet wil voorkomen dat de energietransitie onder druk komt te staan door een vol stroomnet. Minister Jetten voor Klimaat en Energie en minister Kaag van Financiën spraken in dit verband half juli de intentie uit om te investeren in 3 regionale netbeheerders: Liander, Enexis en Stedin. De voorkeur gaat daarbij uit naar participatie, dus aandeelhouderschap. Danny Benima, chief financial officer van Stedin, kan niet wachten tot het verlossende woord uit Den Haag eindelijk klinkt.

Hoe zou jij de huidige situatie karakteriseren?
‘In 2016 investeerden wij zo’n 400 miljoen euro in onderhoud en uitbreiding van ons elektriciteitsnet. Dit jaar is dat 730 miljoen euro. Het zal niet lang duren voordat we over het miljard op jaarbasis heen gaan. Daar zit natuurlijk een klantvraag achter; die van ontwikkelaars van zonnevelden, windparken, de industrie, particulieren…’

Het gaat hard met de energietransitie en elektrificatie, te hard om bij te benen?
‘Wij hebben ruim 2 miljoen klanten. Het aandeel huishoudens dat zonnepanelen op het dak heeft, steeg vorig jaar met 23 procent. In totaal zijn dat er nu ongeveer 337.000. Die zijn goed voor een vermogen van meer dan 1,2 gigawattpiek. We hebben het dus over de grote getallen. De impact op het elektriciteitsnet van Stedin is enorm. In dit verband zijn we bijvoorbeeld blij met de nieuwe SDE++-bepaling aangaande zonnepanelen op 50 procent van het maximale vermogen aansluiten. Daardoor kunnen we meer klanten aansluiten en per saldo meer duurzame energie transporteren.’

En ten aanzien van de financiën?
‘Wij proberen alle ontwikkelingen bij te houden, te doen wat de overheid en de Autoriteit Consument & Markt (ACM) van ons vragen. Maar het gaat zo snel dat we ons er niet uit kunnen bezuinigen. We besparen en lenen maximaal. De waarheid is echter dat we – hoewel onze aandeelhouders sinds 2019 al 2 keer bijsprongen – al tijden op een jaarlijkse negatieve cashflow van ruim 200 miljoen euro zitten. Dat is niet vol te houden. We komen als Stedin snel op het punt dat we de noodzakelijke investeringen niet meer krijgen gefinancierd. Dan hebben we naast een probleem met eigen vermogen ook een probleem met vreemd vermogen en kunnen we onze wettelijke kerntaak niet meer waarmaken. Dat is onaanvaardbaar.’

Dus het voornemen van de regering om te investeren in Liander, Enexis en Stedin komt geen moment te laat?
‘We praten hier al 4 jaar over met de decentrale overheden en ruim 1 jaar met de landelijke overheid. Dat de intentie nu door Jetten en Kaag is uitgesproken, is mooi. Maar we hebben het dus inderdaad wel over een voornemen. We wachten dan ook met smart op de dag dat de regering een harde verplichting aangaat. Een oplossing voor de lange termijn en een concrete datum waarop het geld op onze rekening staat. Wij kunnen het zo niet nog eens 2 Prinsjesdagen uitzingen. Sterker nog, als Stedin moeten we voor het eind van het jaar de toezegging hebben dat er in 2023 een kapitaalstorting komt. Bij de splitsingswet in 2006 heeft de overheid ervoor gekozen om de netbeheerders in publieke handen te houden. Het is nu dan wel zaak dat de overheid ook zorgt voor de financiering.’

In de brief van Jetten aan de Tweede Kamer stond dat er oog was voor de urgentie van een van de netbeheerders, Stedin dus…

‘Dat is enigszins hoopgevend. Onze plannen betreffen altijd de lange termijn. We kijken 15 jaar vooruit. Projecten die we nu voorbereiden, gaan pas over 2 jaar of langer van start. Netbeheerders moeten ontwikkelingen zoals de massale uitrol van warmtepompen en laadpalen voor zijn. We hebben het dan over een preventieparadox; de tragiek van de energietransitie. Als je niet op tijd ingrijpt, loop je grote risico’s en als je wel ingrijpt dan moet je daar ook verantwoordelijkheid voor nemen. In de energietransitie liggen de kosten en baten nu eenmaal ver uiteen, in tijd, maar ook wat betreft fysieke afstanden. Dat is zo voor bedrijven, particulieren en tevens voor de overheid.’

De landelijke overheid heeft dus niet adequaat gehandeld. Er had eerder geld op tafel moeten komen. Het net zit vol en de energietransitie komt in het geding.
‘Dat is niet gezegd. Ik vind het prachtig om te zien dat internationale klimaatdoelstellingen zijn vertaald naar nationaal beleid en hoe dat in Nederland wordt uitgewerkt in regionale energiestrategieën. Dat zijn vaak heel duidelijke, goed doorgerekende plannen die tot stand zijn gekomen in samenwerking tussen overheden, netbeheerders en bedrijven. Als we daar ook met zijn allen op doorpakken dan is er heel veel mogelijk. Met de landelijke overheid als aandeelhouder – een financiële partner die heel dicht bij ons staat, maar ook als klant en beleidsmaker – kunnen netbeheerders daar absoluut hun steentje aan bijdragen.’

En wat zeg je tegen mensen die zeggen dat de netbeheerders zelf eerder in actie hadden moeten komen om de huidige netproblematiek te voorkomen?
‘De energietransitie is nog niet zo lang aan de gang. Ik denk dat er heel veel partijen niet voorzagen hoe hard het zou gaan. Efficiënt investeren in het net vergt ook weten waar en wanneer wat nodig is. Zo duidelijk was het dus allemaal niet, en dat is deels nog steeds een issue. Zo worden de schattingen over het tempo van de uitrol van zonnepanelen nog steeds jaarlijks naar boven bijgesteld. De randvoorwaarden van ons werk zijn ook los van financiën uitdagend, bijvoorbeeld wat betreft mensen, materiaal en vergunningverlening. Maar we schakelen steeds sneller, bijvoorbeeld door het innemen van proposities en projectengineering voordat er een vergunning is. Het investeringsrisico neemt daar voor ons uiteraard wel mee toe.’