Project van de week | Zonnepark Cothen: ‘Oog voor mens, natuur en landschap’

Sunvest rondde de bouw van Zonnepark Cothen deze maand af. Na de aansluiting op het stroomnet produceren de 31.000 zonnepanelen voldoende stroom om 4.000 huishoudens van groene elektriciteit te voorzien. Een van de belangrijke uitdagingen bij dit project was de landschappelijke inpassing, allereerst omdat het vrijwel direct aan een woonwijk ligt. ‘Met Zonnepark Cothen bewijzen we dat dit mogelijk is zonder hinder voor de omwonenden’, aldus assetmanager Joris Hooijberg van Sunvest. ‘Daarnaast grijpen we deze ontwikkeling aan om de natuurlijke waarde van het gebied op diverse fronten te versterken.’

Stekels
Een zonnepark is een nieuw element in een bestaand landschap. Het kan een enorme impact hebben, zowel visueel als op de flora en fauna. Een optimale landschappelijke inpassing is daarmee van cruciaal belang. Om daarbij maximaal resultaat te boeken, schakelt Sunvest met regelmaat adviesbureau Haver Droeze in. Dat gebeurde ook in 2018, toen het eerste ontwerp van Zonnepark Cothen moest worden gemaakt.

‘Wij houden ons al 35 jaar bezig met de transformatie van de stedelijke en groene ruimte’, aldus Koos Iestra, landschapsontwerper bij Haver Droeze. ‘Onze projecten staan altijd in het teken van verandering; we praten daarvoor heel veel met de betrokken mensen. Vaak zien zij wat wij doen niet als bedreigend, bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van natuur, stadsgroen of recreatieve voorzieningen. Ze worden er juist blij van. Bij de ontwikkeling van zonneparken gaan de stekels echter niet zelden overeind. Dat heeft natuurlijk te maken met de industriële uitstraling van zo’n installatie. Het wordt ook vaak gezien als een voorbode van verstedelijking. Dat lijdt tot vrees voor aantasting van de leefomgeving en kwaliteit van leven. Maar bij de realisatie van een zonnepark blijft de bestemming van het land gewoon agrarisch. En als je het goed aanpakt, kan zo’n ontwikkeling juist ook mooie kansen met zich meebrengen voor de omgeving.’

Staken en netten
In het Nederlandse agrarische landschap heeft de afgelopen decennia een enorme schaalvergroting plaatsgevonden. Grond wordt intensief gebruikt; zowel in vierkante meters, machinaal als wat betreft bemesting. In de omgeving van Cothen is het niet anders. Het dorp ligt in het stroomgebied van de Kromme Rijn. Daardoor zijn zanderige stroomruggen en komgronden met zware klei ontstaan. Er wordt van oudsher vooral fruit geteeld. De oude gaarden met hoogstambomen zijn echter zeldzaam geworden. Ze zijn over de jaren vervangen door dicht opeen geplante laagstambomen om de productie te vergroten. De percelen zijn groot en worden ontsloten door brede wegen, zodat ze toegankelijk zijn voor grote landbouwvoertuigen. Er wordt grootschalig gewerkt met netten op staken tegen hagel en vorst.

Een weg en een sloot
Hooijberg: ‘Dat alles maakt het tot een acceptabel gebied voor de ontwikkeling van een zonnepark. Een van die boomgaarden heeft nu plaatsgemaakt voor Zonnepark Cothen. Dat grenst aan de zuidelijke kant van de bebouwde kom, beslaat 11 hectare en heeft een vermogen van 14 megawattpiek. Sunvest zet altijd in op het behoud en versterken van het landschappelijk karakter, zowel esthetisch, historisch als ecologisch. Die ambitie geven we vorm in samenwerkingen met de omgeving, zo ook in Cothen. Eind 2018 organiseerden we 2 bijeenkomsten met de gemeenschap. De mensen die aan de zuidkant wonen, wezen vooral op het belang van natuurbehoud; vroegen zich af wat de effecten van het park op flora en fauna zouden zijn. De zorgen van de mensen aan de noordzijde waren het grootst. Het plangebied lag direct aan hun woonwijk, met slechts een weg, een groenstrook en een sloot daartussen. Zij wilden meer afstand. Dat alles is meegenomen in de uitwerking van het plan.’

Insectvriendelijk grasland
Aan de zuidoostzijde van Zonnepark Cothen is een vegetatiezone aangeplant, met struiken en bomen die 1 tot 5 meter hoog worden. De grond onder de zonnepanelen wordt verbeterd door het inzaaien van een kruidenrijk grasmengsel. De stroken rond en tussen de zonnepanelen, worden getransformeerd in een bloemrijk, insectvriendelijk grasland. Om de biodiversiteit te versterken, is tevens gekozen voor een zuid-opstelling, waarbij meer licht de bodem bereikt dan bij een oost-westoriëntatie. Aan de noordzijde van het park zijn de meest ingrijpende inpassingsmaatregelen doorgevoerd. Het park is op 75 meter afstand van de woonwijk geplaatst, de transformatoren staan 140 meter verderop.

Muizen en steenuilen
‘Tussen de woningen en het zonnepark creëren we een groene bufferzone van 1 hectare’, vertelt Iestra. ‘Die is niet toegankelijk voor de bewoners, bijvoorbeeld via een bruggetje over de waterweg. Daar hadden ze niet direct behoefte aan. Hij ontneemt zoals hun wens was allereerst het zicht op de installatie, en wel het hele jaar door. Dat bereiken we door de aanplant van een variatie aan inheemse bomen en struiken. We plaatsen er ook hoogstamfruitbomen, waarmee we refereren aan het landschap van het verleden. Daarnaast gaan er schapen grazen. Op deze wijze ontstaat een biotoop die veel dieren aantrekt, onder meer muizen. Dat komt ten goede aan de steenuilen die in dit gebied foerageren en waarvoor we ook de hoogstamfruitbomen en enkele palen als zitplek plaatsen.’

IJsvogels en visjes
‘Dit project is daarmee een toonbeeld van zonneparkontwikkeling met oog voor mens, natuur en landschap’, zo sluit Hooijberg aan op de woorden van Iestra. Hij onderstreept echter dat dat verder gaat dan een overwogen ontwerp. Zo moest de installatie tussen augustus en februari worden gebouwd om de steenuil niet te verstoren. Daarnaast draagt Sunvest verantwoordelijkheid gedurende de hele levensduur van het zonnepark. Na de realisatie begint het beheer.

‘We gaan de elzenhaag die langs de sloot ligt, verwijderen wanneer de rest van de aanplant voldoende is gegroeid’, vertelt Hooijberg. ‘Die verliest zijn bladeren in de winter. Zijn functie als visuele buffer is dus beperkt. Er komt een natuurvriendelijke oever voor in de plaats, waar onder andere de ijsvogels die hier visjes vangen blij mee zullen zijn. Een ander beheeraspect is het monitoren van de effecten van de zonnepanelen op de biodiversiteit. Tegelijkertijd bewaken we natuurlijk ook het commerciële belang. Het optimaliseren van het rendement is een belangrijk thema, vanaf de start van dit project tot de tijd dat de installatie aan zijn einde is. Wij zijn een ontwikkelaar van Natuurlijke zonneparken en leggen de lat hoog. Er moet echter tevens geld worden verdiend, ook voor de mensen uit de gemeenschap die via de lokale energiecoöperatie EWEC in Zonnepark Cothen investeren.’