Minister Jetten maakt werk van oplossingen voor vol stroomnet: ‘Problemen niet met 1 druk op de knop weg te nemen’

‘Ondanks de forse inspanningen van de netbeheerders is het tekort aan netcapaciteit niet op korte termijn opgelost’, meldt Jetten aan de Tweede Kamer. ‘Dit heeft mede te maken met het tekort aan technisch geschoold personeel en de doorlooptijden van ruimtelijke inpassing.’

Grote gevolgen
Het tekort aan beschikbare transportcapaciteit heeft volgens de minister in toenemende mate grote gevolgen voor Nederland. ‘De transportschaarste zet ook druk op de beleidsdoelen van dit kabinet en op de economische ontwikkeling van Nederland. Ook raakt het aan de doelstellingen van provincies en gemeenten.’

Jetten stelt het gevoel van urgentie te delen om een oplossing te bieden voor de ontstane transportschaarste en dat hij hier vanuit het coalitieakkoord een breed mandaat voor heeft. ‘Tegelijkertijd heb ik, gezien de onderliggende complexiteit van dit probleem, niet de illusie dat ik de transportschaarste met één druk op de knop weg kan nemen. Mede omdat sturingsmogelijkheden beperkt zijn en bij verschillende partijen liggen. Ik zal mij echter tot het uiterste inspannen om vanuit het kabinet medeoverheden, netbeheerders en marktpartijen bij elkaar te brengen en waar mogelijk verlichting te bieden. Ik doe dan ook nadrukkelijk een beroep op medeoverheden om netbeheerders, in met name de ruimtelijke inpassing van de energie-infrastructuur, tot het maximale te ondersteunen. Eveneens doe ik een beroep op de netbeheerders om de versnelling van de uitrol nog verder op te voeren.’

5 thema’s
Jetten stelt blij te zijn met het actieplan 'Samen sneller het net op' dat het Actieteam Netcapaciteit heeft gepresenteerd. De minister stelt zich in veel van de ideeën uit het actieplan te kunnen vinden.

Hij heeft voor de komende periode een 5-tal thema’s voor ogen waarmee hij slagen wil maken, te weten essentiële voorwaarden, versnellen van de uitvoering, het zo efficiënt mogelijk benutten van de beschikbare capaciteit, het prioriteren van werkzaamheden voor de netbeheerder en tot slot regie en strategisch programmeren.

Thema 1: essentiële voorwaarden
Binnen dit eerste thema zet minister Jetten in op de volgende zaken:

• Voldoende vakmensen: voor het realiseren van de klimaatopgave en het tijdig uitrollen van de daarvoor benodigde infrastructuur, is de beschikbaarheid van voldoende vakmensen essentieel. Netbeheerders en de aannemers die voor hen werken, kampen net als de gehele technische sector met een tekort aan technisch personeel, waardoor het moeilijk is om werkzaamheden verder op te schalen. Van de mbo-techniek vacatures kunnen netbeheerders meestal maar 1 op de 10 plekken vullen met een kandidaat met de juiste vooropleiding, voor 9 op de 10 plekken moet de opleiding door de netbeheerder worden verzorgd. De minister gaat kijken naar wat in het huidige instrumentarium mist, welke aanvullende instrumenten mogelijk zijn en hoe de effectiviteit van bestaande initiatieven kan worden vergroot.
• Zorgen voor voldoende eigen vermogen (regionale) netwerkbedrijven: het Rijk onderzoekt of en hoe het, naast huidige aandeelhouders bestaande uit gemeenten en provincies, bij kan dragen aan de kapitaalbehoefte van de netbeheerders. Nog dit voorjaar worden de resultaten bekend.
• Moderniseren wettelijk kader: minister Jetten verwacht in de komende maanden een reactie van de toezichthouders op het wetsvoorstel van de nieuwe Energiewet – die de Elektriciteits- en Gaswet samenvoegt – en verwacht het wetsvoorstel eind 2022 aan de Tweede Kamer voor te leggen.

Thema 2: versnellen van de uitvoering
De inzet binnen dit tweede thema is:

• Versterken uitvoeringskracht netbeheerders: de minister blijft de netbeheerders aansporen om hun productiecapaciteit verder op te voeren en te versnellen.
• Versterken van de uitvoeringskracht bij het Rijk en decentrale overheden: de minister versterkt de capaciteit om de Rijkscoördinatieregeling uit te voeren voor projecten van nationaal belang. Daarnaast onderzoekt hij samen met medeoverheden hoe op provinciaal en lokaal niveau de uitvoeringscapaciteit het best versterkt kan worden. Eveneens wordt onderzocht om extra capaciteit te organiseren bij de Raad van State waarmee de doorlooptijden dan worden bespoedigd.
• Versnellen van ruimtelijke inpassing en procedures: naast het vergroten van de uitvoeringskracht wil minister Jetten in brede zin verkennen waar nog ruimte is om ruimtelijke inpassing en procedures te versnellen. Samen met netbeheerders wil hij tot een goede analyse komen, van waaruit winst te behalen is op het vlak van (de voorbereiding van de) besluitvorming, proces- en regievoering en uitvoering.
• (Rijks)coördinatie: nog dit jaar worden meerdere ruimtelijke procedures gestart met toepassing van de Rijkscoördinatieregeling voor de uitbreiding van het landelijke hoogspanningsnet. Alle provincies hebben aangegeven uiterlijk 1 juli 2022 met een plan van aanpak te komen over hoe zij het regionaal integraal programmeren van regionale energie-infra aan willen pakken. De verwachting is dat consensus tussen provincie en gemeenten over de keuzes ook leidt tot versnelling van de doorlooptijden.
• Right to challenge: er komt een onderzoek naar de vraag of het right to challenge-principe bij kan dragen aan het verminderen van de transportschaarste op het elektriciteitsnet. Hierin wordt ook onderzocht of dit onwenselijke verdringingseffecten bij aannemers, die nu voor netbeheerders werken, tot gevolg kan hebben. Het onderzoek is in de zomer gereed.

Thema 3: Het zo efficiënt mogelijk gebruiken van de beschikbare capaciteit
Naast het eventueel verdelen van schaarste is het ook zaak om de beschikbare transportcapaciteit zo efficiënt mogelijk in te zetten. Minister Jetten wil daarom blijven inzetten op het benutten van de reservecapaciteit van het stroomnet (n-1) en de toepassing van congestiemanagement.

De Autoriteit Consument & Markt (ACM) verwacht een codewijziging voor congestiemanagement in het tweede kwartaal van 2022 af te ronden, waarna netbeheerders dit zo snel mogelijk zullen implementeren.

Minister Jetten wil ook in brede zin onderzoeken wat de meest efficiënte manier is om te bevorderen dat netbeheerders, producenten van hernieuwbare elektriciteit en andere marktpartijen meer slimme technieken voor flexibiliteit inzetten. ‘Ik neem daarbij mee de ideeën en nadere uitwerking van de partijen achter ‘Samen sneller het net op’ over hoe zij eventuele stimulering van opslag voor zich zien’, aldus Jetten. ‘Ik verwacht de Tweede Kamer in het najaar te informeren over de resultaten van een bredere afweging ten aanzien van het stimuleren van flexibiliteit.’

Thema 4: prioriteren van investeringen
‘Vanuit de samenleving is er een steeds bredere roep om prioritering aan te brengen in het uitrollen van de energie-infrastructuur’, licht Jetten het vierde thema toe. ‘Ik wil hierbij helder stellen dat prioriteren de schaarste niet oplost, maar slechts een verdeling van schaarste is, die om harde keuzes zal vragen. De ene uitbreidingsinvestering verkiezen boven de andere zal betekenen dat er gebieden zijn die pas (veel) later aan de beurt komen. Naast het verder prioriteren van investeringen kan er ook verdere sturing via ruimtelijk beleid plaatsvinden.’

Vanuit verschillende partijen wordt opgeroepen om vanwege de transportschaarste af te stappen van het ‘first come, first served' principe dat netbeheerders toepassen. In verband met Europese regelgeving is dat volgens Jetten echter niet direct mogelijk. ‘Wel zie ik ruimte om bij de volgorde van investeringen rekening te houden met publieke belangen, waaronder de energietransitie, of in specifieke situaties te bezien of de (landelijk) netbeheerder verzocht kan worden om af te wijken van de standaard aansluitwijze.’

Om te voorkomen dat partijen schaarse transportcapaciteit contracteren zonder dat redelijkerwijs verwacht kan worden dat zij deze gaan gebruiken, is Jetten verder voornemens om in de Energiewet netbeheerders de mogelijkheid te geven om onder omstandigheden transportcapaciteit van partijen te laten vervallen. ‘Dit staat ook wel bekend als het zogenaamde “use it or lose it” principe. De gronden waarop netbeheerders reeds gecontracteerde maar niet gebruikte transportcapaciteit kunnen laten vervallen zullen bij lagere regelgeving nader worden uitgewerkt. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan aanvragers die wel transportcapaciteit van de netbeheerders toegezegd hebben gekregen, maar van wie vaststaat dat deze geen omgevingsvergunning krijgen, of aan partijen die transportcapaciteit vooruit contracteren zonder deze binnen een redelijke termijn daadwerkelijk te gebruiken.’

Thema 5: regie en strategisch programmeren
Het vijfde en laatste thema heeft betrekking op verschillende in elkaar grijpende programma’s waarmee de behoefte aan energie-infrastructuur en de daarvoor benodigde ruimte zo goed mogelijk in kaart wordt gebracht.

‘Deze programma’s verkleinen de behoefte aan transportcapaciteit niet meteen, maar vergroten wel de duidelijkheid over waar en wanneer deze moet komen, en dragen zodoende bij aan de inpassing op lange termijn’, aldus de minister. ‘Ter illustratie: wanneer het aanbod van elektriciteit en de vraag naar elektriciteit meer op dezelfde plaats en tijd beschikbaar komen, is er minder tekort aan netcapaciteit en zijn er minder investeringen in de netinfrastructuur nodig.’