Overlegtafel Energievoorziening presenteert gereedschapskist: beprijs schaarste op stroomnet

De OTE is een informeel bestuurlijk overleg, waar partijen uit de energiesector – waaronder afnemers, producenten en netbeheerders – zich buigen over de opgaven, dilemma’s en consequenties van de energietransitie. Het orgaan is geïnitieerd door Netbeheer Nederland en Energie-Nederland.

Used cases
De overlegtafel is een zoektocht gestart naar een gereedschapskist om snel en adequaat te kunnen reageren op de dynamiek van de energietransitie. De OTE heeft de werkgroep ‘Wendbaar en adaptief’ gevraagd een aantal used cases te analyseren, om te zien of hieruit conclusies en/of lessen zijn te destilleren die richting geven aan de beoogde gereedschapskist. Een van die used cases betreft zonneparken op land. Net als bij de andere 2 used cases – de opkomst van warmte-krachtkoppeling (wkk) en mobiele telefonie – is bij zonneparken volgens OTE sprake van een ontwikkeling die zich anders voordeed dan verwacht en daarmee een disruptief element had.

Beprijzen schaarste
‘Naar verwachting ontstaat er de komende tientallen jaren op vele punten schaarste in het energiesysteem’, schrijft de overlegtafel. ‘Dit vraagt om goede congestie- of schaarstemanagementmethodieken. Niet alleen gericht op de wijze van reageren op de momenten dat de problemen zich voordoen, bijvoorbeeld door de vraag volgens transparante regels te verdelen, maar juist ook gericht op het voorkomen daarvan. Dit aspect kwam zowel bij de used case van zon-op-land als die van wkk naar voren. Een voordeel van het beprijzen van schaarste is dat het alle spelers in het energiesysteem in staat stelt hierop te anticiperen en na te denken over alternatieve oplossingen. “Wachttijd” krijgt een prijs, wat tot ander gedrag en andere oplossingen kan leiden.’

Door de historie van energie-infrastructuur in Nederland en het functioneren daarvan is de acceptatie dat congestie zich voor kan doen volgens de OTE nauwelijks aanwezig. ‘In andere sectoren, zeker in tijden van transitie, is of was die acceptatie meer aanwezig of was het gebruikelijk om extra te betalen om als gebruiker niet of minder last te ervaren van die “filevorming”. Denk bijvoorbeeld aan de mobiliteitssector. Om het mogelijk te maken om congestie- en schaarstemanagement anticiperend toe te passen in de energiesector, zal een aanpassing in de huidige kaders en instrumenten nodig zijn, zoals in het huidige wettelijke kader en de financiering van de netbeheerders.’

Alle actoren betrekken
Uit de ‘rode draden‘ van de used cases zijn door de OTE 5 lessen gehaald die gebundeld zijn in het rapport ‘Wendbaar en Adaptief Energiesysteem’. De eerste les is dat voorafgaand aan de inzet van stimulerende (beleids)maatregelen, zoals een subsidie, een goede analyse van de context gemaakt moet worden waarbinnen die maatregel wordt ingezet. Ook moet de impact op het hele energiesysteem / de gehele energieketen doordacht worden.

De tweede les is dat een mechanisme gebouwd moet worden waardoor men op gezette tijden met alle actoren het energiesysteem analyseert en deelt wat er ‘buiten’ gebeurt. Als alle actoren hun waarnemingen en inzichten delen, kunnen zij vooraf meer zicht creëren op relevante ontwikkelingen buiten het energiespeelveld, kunnen kansen en bedreigingen sneller worden waargenomen en kan hierop sneller worden geanticipeerd met gedragsaanpassingen en investeringen in alternatieve oplossingen en/of nieuwe verdienmodellen. Innovaties en disrupties komen namelijk vaak van ‘buiten het bestaande systeem’.

Congestie voorkomen
De derde les is dat men als uitgangspunt moet hanteren dat congestie of schaarste in het energiesysteem zoveel mogelijk voorkomen dient te worden. ‘Ontwikkel, als fall-back en onderdeel van het handelingsrepertoire, een congestie- of schaarstemanagementsysteem dat kan worden ingezet in het geval er desondanks sprake is van congestie of schaarste’, schrijft de OTE. ‘Investeer daarbij ook in de bewustwording van de grenzen aan de capaciteit van het energiesysteem. En faciliteer dat congestie- of schaarste- management tijdig (preventief) kan worden ingezet, als onderdeel van een kader, in plaats van als noodmaatregel op het moment dat er congestie of schaarste optreedt.’

Meer robuustheid creëren
Vierde les is dat er meer robuustheid in het energiesysteem gerealiseerd moet worden. De OTE hierover: ‘Door een parallel systeem te creëren, (tijdelijk) procedures te versnellen, door tijdelijke componenten van infrastructuur beschikbaar te maken en door flexibiliteit (tussen vraag en aanbod) te faciliteren. Weeg als overheid expliciet af wat wel / niet, op welk moment en/of voor hoelang aan de markt kan worden gelaten.

Tot slot stelt OTE dat er voor (beleids)instrumentarium in het kader van het Klimaatakkoord een set van scenario’s ontwikkeld moet worden op basis van toekomstbeelden die aannemelijk, waarschijnlijk en mogelijk zijn; oftewel probable, plausible en possible.