Zonne-atollen bij IJsselmeer: onderzoek toont grote kansen voor eilanden met zonnepanelen

Dat concluderen onderzoeksinstituut Deltares en adviesbureau Bureau Waardenburg in een onderzoeksrapport dat zij opgesteld hebben in opdracht van de provincie Noord-Holland en de gemeente Medemblik.

Programmatische Aanpak Grote Wateren 
Rijkswaterstaat werkt binnen de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) aan het natuurherstel en legt daarom een nieuw natuurgebied aan tussen het IJsselmeer en de Waddenzee: de Wieringerhoek. De komende jaren staan in het teken van het uitwerken van de plannen. In 2025 start de realisatie en in 2031 moet het project volledig afgerond zijn.

Het nu door Deltares en Bureau Waardenburg uitgevoerde onderzoek richtte zich op de ecologische effecten van het idee voor zonne-eilanden en hoe deze zouden passen in de ontwikkeling van de Wieringerhoek. De centrale vraag is of er een variant te ontwerpen en in te richten is waarin én duurzame energie wordt opgewekt én waarin natuurwaarden een kwaliteitsimpuls krijgen zoals beoogd voor het PAGW-project Wieringerhoek. 

Het idee voor zonne-eilanden is eerder geopperd in de Energieverkenning IJsselmeergebied en opnieuw naar voren gebracht door inwoner Kor Buitendijk, die ook nauw betrokken is geweest bij het onderzoek van Deltares en Bureau Waardenburg. Buitendijk onderbouwde het idee in zijn plan ‘Duurzaam Leefbaar’ als alternatief voor de Regionale Energie Strategie Noord-Holland Noord.

Positief effect zonne-atollen op waterkwaliteit
Het project Wieringerhoek beslaat het gebied bij de Noord-Hollandse IJsselmeerkust tussen Den Oever en Enkhuizen en een gedeelte Waddenzee en Amstelmeer. Hier verkent Rijkswaterstaat de kwaliteit, het vergroten van oppervlakte en de diversiteit van leefgebieden en de versterking van onderlinge verbindingen. Een van de mogelijkheden is om natuureilanden aan te leggen om de ecologische kwaliteit te verbeteren. Wat de onderzoekers daaraan toevoegen zijn zonne-eilanden in de vorm van ‘zonne-atollen’. Deze atollen staan in open verbinding met het IJsselmeer. Niet meer dan 50 procent van het ondiep gemaakte water in de atollen wordt met zonnepanelen bedekt. Deltares en Bureau Waardenburg hebben geconcludeerd dat er op deze manier een positief effect kan zijn op de waterkwaliteit en Natura 2000-doelstellingen van het IJsselmeer.

Als de bodem onder de zonnepanelen – binnen de zonne-atollen – opgehoogd wordt of wel verondiept met lokaal sediment kan het licht namelijk doordringen tot aan de bodem. Hierdoor wordt een gunstige omgeving gecreëerd voor waterplanten, vis en macrofauna zoals mosselen. Onder de zonnepanelen wordt een relatief open, structuurrijke vegetatie van vooral fonteinkruiden verwacht, die interessant is voor opgroeiende jonge vis door een combinatie van voedselaanbod en schuilgelegenheid. Ook de bevestigingsstructuren van de panelen dragen bij door het bieden van een substraat voor mosselen en andere ongewervelden. Door gebrek aan overzicht zal het gebruik door op vis jagende vogels beperkt zijn. De gevarieerde structuur kan zo in de zomer een belangrijke functie hebben voor jonge vis. In de winter, als de vegetatie is verdwenen, zijn deze wateren naar verwachting aantrekkelijk voor de overwintering van (grotere) vis.