Zonnewarmte in Europa: ‘Kansen nog lang niet verzilverd, maar vele lichten staan op groen’

Hoe gaat het met zonnewarmte in Europa?
‘In 2022 boomde onze markt. Er was sprake van 12 procent groei. Die kwam voort uit de Russische inval in Oekraïne en paniek als gevolg van de stijgende gasprijzen. Dat was echter een tijdelijke opleving. Jammer genoeg laten de cijfers van daarna een heel ander beeld zien.’

In hoeverre kantelde de markt?
‘Als vertegenwoordiger van de zonthermische sector in Europa publiceert Solar Heating Europa jaarlijks een marktrapport. In de editie 23/24 constateerden we dat een gemiddelde groei van de totaal geïnstalleerde capaciteit in Europa slechts 0,6 procent was, met 41 gigawatt_th. De cijfers liepen uiteen per land. Zo noteerde Duitsland minus 47 procent en Nederland, Griekenland en Frankrijk respectievelijk plus 3, 12 en 8 procent.’

En vorig jaar?
‘We hebben onze bevindingen voor 2024 nog niet gepubliceerd. Maar duidelijk is dat de marktomstandigheden voor zonnewarmte nog steeds uitdagend zijn, net zoals die voor alle hernieuwbare-warmtetechnieken. We bewegen dus in de tegenstelde richting van waar we naartoe moeten, onder meer gezien vanuit de klimaatdoelen die we willen realiseren en toenemende netproblematiek.’

Wat verklaart deze beweging?
‘Legio factoren. Zo nemen investeringen af door hogere rentevoeten en is er sprake van instabiel beleid met betrekking tot fossiele brandstoffen en de decarbonisatie van verwarming en koeling. In sommige landen is sprake van stop-and-go-markteffecten als gevolg van inconsistente overheidsmaatregelen en subsidies. De gastarieven en ETS-CO2-prijs voor de industrie zijn gedaald, wat de overgang naar duurzamere energiebronnen belemmert. En wat ook niet helpt, zijn de dumpingpraktijken van pv-panelen vanuit China. Die beïnvloeden de verkoop van zonneboilers indirect.’

Het gaat niet goed met zonthermie in Europa…
‘Er gloort echter wel licht aan de horizon als gevolg van de Europese Green Deal. Daar zijn onder meer het Renewable Energy Directive (RED III), Energy Performance of Buildings Directive (EPDB) en Energy Efficiency Directive (EED) uit voortgekomen. Het is nu aan de 27 lidstaten om deze in gedegen wet- en regelgeving te vertalen. Wij zitten daar bovenop.’

Zonnewarmte komt expliciet aan de orde in deze EU-directives?
‘Een voorbeeld is artikel 10 van de EPBD; daarin staat dat bij de verduurzaming van gebouwen maximaal gebruik moet worden gemaakt van de zon. Dat biedt handvatten voor groei. Wil je de zon optimaal oogsten dan is het gebruik van zonnecollectoren en pvt logisch. De energiebehoefte van gebouwen bestaat gemiddeld voor 60 procent uit warmte. Bovendien is de ruimte op daken beperkt en zijn deze technologieën 3 keer zo efficiënt als zonnepanelen. De opwek per vierkante meter is veel groter. In dit kader kwamen we afgelopen mei met de "guidance for the solar mandate" (Art.10 of the EPBD), waarin we lidstaten handvatten bieden voor wettelijke implementatie. Ook in RED III en de EED staan een paar artikelen voor de warmte- en koelingplannen, die de groei van solar heating en cooling faciliteren.’

Welke bijvoorbeeld?
‘Steden met meer dan 450.000 inwoners worden geacht een plan voor de decarbonisatie van hun warmtevoorziening te maken. Dat implementeren is niet verplicht volgens de EU-tekst. Maar zonnewarmte meenemen ligt voor de hand. Daarnaast omvat deze directive criteria voor district heating en cooling. Europa telt zo’n 19.000 warmtenetten. Dat aantal zal naar verwachting toenemen om zero emissie in 2050 waar te maken. Maar het merendeel van die netwerken wordt nu nog grotendeels gevoed door fossiele bronnen. Het gebruik van zonnewarmte als bron is zeer kansrijk.’

Je hebt het dan ook over grootschalige installaties op land…
‘Denemarken liet al even zien dat het kan, Nederland doet dat nu ook. Onlangs ging Zonthermiepark Dorkwerd – een ontwikkeling van Novar en K3 - officieel online. Daarmee wordt een warmtenet gevoed waar nu 2.600 woningen op zijn aangesloten, gebruikmakend van 48.000 vierkante meter aan vlakkeplaatcollectoren. Ik zie dit systeem voor warmtevoorziening, waarbij gebruik wordt gemaakt van verschillende energiebronnen en warmteopslag, als een prachtig vlaggenschipproject. Het is in grootte wereldwijd de vierde installatie in haar soort. Dit gaat hopelijk ook andere Europese landen inspireren wat betreft het oppakken van dit soort ontwikkelingen.’

Ook de industrie moet verduurzamen…
‘Met geconcentreerde zonnewarmte en hoog vacuüm vlakkeplaatcollectoren kunnen hoge temperaturen worden opgewekt, tot 400 graden Celsius. Dat betekent dat deze technologie aansluit op de energiebehoefte van meer dan de helft van onze industrie; voedingsmiddelenbedrijven, producenten van chemicaliën en plastics, brouwerijen… Zonnewarmte biedt dus ook grote kansen voor hun verduurzaming. Ze kunnen zich er bovendien mee verzekeren van voorspelbare, aantrekkelijke energieprijzen, decennialang.’

Voor nu is het verhaal van zonnewarmte er echter een van potentie en hoop…
‘Dat zou ik niet willen zeggen. In 2020 was de wereldwijde installed base goed voor zo’n 479 gigawatt opwek, die van pv was 672 gigawatt. Momenteel is dat 544 tegenover 2.474 gigawatt. Zonnepanelen hebben dus een enorme opmars gemaakt. Dat neemt echter niet weg dat een aanzienlijk deel van de productie van zonne-energie thermisch is. Het is dus eerder een onzichtbare kracht. Desalniettemin is groei noodzaak, we hebben pas een deel van het enorme potentieel van zonthermie ontsloten.’

Wat vragen jullie van de EU-lidstaten in dit verband?
‘Oog voor de toegevoegde waarde van zonnewarmte en -koeling. Zonthermie kan in een groot deel van onze warmtebehoefte voorzien; de helft van het totale energieverbruik en zelfs 80 procent bij huishoudens. Het is een betaalbare oplossing met een lange levensduur. Onze sector is sterk verankerd in Europa, kan vele banen creëren, innoveert voortdurend en levert betrouwbare technologieën die geschikt zijn voor uiteenlopende toepassingen. Dat potentieel waarmaken vereist echter een duwtje in de rug.’

Hoe dan?
‘Het creëren van een level playing field voor duurzame technieken is van groot belang. Wat we nodig hebben is een transparant, onbevooroordeeld beleid waarin zonthermie naast allerhande andere technologieën kan bestaan; we hebben ze allemaal nodig voor onze energietransitie. Nu is daar een gebrek aan in vele landen. Zo is er bijvoorbeeld in sommige lidstaten sprake van ongelijkheid met pv wat betreft de toegang tot land en fiscale voordelen. Dat moet worden gecorrigeerd.’

Dat gaat ook gebeuren?
‘Solar Heat Europe stelde vorig jaar een politiek manifest op. Hierin roepen we onder meer op tot een Europese strategie aangaande de verduurzaming van warmte en koeling. De Europese Commissie geeft daar gehoor aan en zal die naar verwachting het eerste kwartaal van 2026 publiceren, zo werd afgelopen februari aangegeven, gelijktijdig met de aankondigingen aangaande de Clean Industrial Deal, het Affordable Energy Action Plan en de Affordable Housing Strategy die eveneens relevant zijn voor onze sector. Er staan dus vele lichten op groen, nu moeten wij en nationale beleidsmakers het ook echt gaan doen.’