Was 2024 het jaar van de definitieve doorbraak van batterijen in Nederland?

‘Ik ben lichtelijk positief gestemd’, aldus Jeroen Neefs, directeur van ESNL. ‘We hebben in Nederland nu zo’n 800 megawatt aan flexibel batterijvermogen. TenneT geeft aan dat er nog eens zo’n 3 gigawatt aan dit soort energieopslagsystemen in de realisatiefase is. Er wordt dus een flinke stap naar voren gezet in de markt. Toen ik 3 jaar geleden begon bij ESNL had ik niet durven voorspellen dat het zo snel zou gaan. Maar is het genoeg? Daar heb ik grote vraagtekens bij.’

Enorme opgave
Nederland heeft in 2050 40 tot 70 gigawatt vermogen aan batterijen nodig, zo wordt gesteld in de Integrale Infrastructuurverkenning 2030-2050 van de Nederlandse netbeheerders. Tennet heeft het in de nieuwste editie van de Monitor Leveringszekerheid over de behoefte aan 5 tot 10 gigawatt batterijvermogen in 2030 om de noodzakelijke flexibiliteit in het landelijke energiesysteem te garanderen. Er ligt dus een enorme opgave voor de verdere toekomst en, zo benadrukt Neefs, ook voor de korte termijn.

Verzadigd
‘2030 ligt om de hoek en dit soort projecten realiseren kost tijd, al snel zo’n 3 jaar’, aldus Neefs. ‘En waar in de landen om ons heen de markt voor grote energieopslagprojecten snel loskomt, is dat in Nederland nog niet het geval. De oorzaak ligt onder andere in de hoge transporttarieven. Dat maakt de businesscase zeer uitdagend. Daarnaast is handel op de onbalansmarkten een belangrijk onderdeel van het verdienmodel van grote energieopslagsystemen, en een deel van die markten raakt dadelijk verzadigd. Daarmee is de financierbaarheid van projecten op de langere termijn zeer uitdagend. Daarnaast is vergunningverlening een vertragende factor. Gemeenten weten nog niet goed onder welke voorwaarden en op welke locaties ze batterijen willen toestaan, en stellen daardoor het maken van beslissingen erover uit.’

Verandering
Nederland kent sinds augustus dit jaar een tijdsduurgebonden transportrecht en tijdsgebonden transporttarief voor batterijen: de ATR85/15. Hiermee kunnen transportkosten in theorie tot 65 procent afnemen. Tegelijkertijd stijgen echter de tarieven en blijft onduidelijk in hoeverre dit tarief daadwerkelijk van toepassing gaat zijn, waarmee de effectiviteit van deze maatregel feitelijk teniet wordt gedaan. ESNL, dat haar input gaf bij de totstandkoming van de ATR85/15, wil verandering brengen in deze zaak, en wijst daarbij met name op de financiële toegevoegde waarde van grootschalige energieopslagsystemen.

Baten
Neefs: ‘Onderzoeksbureau Kalavasta deed dit jaar onderzoek naar de voordelen van batterijopslag in het Nederlandse elektriciteitssysteem in opdracht van ESNL. Daarin werd aangetoond dat de systeembaten fors zijn: lagere energieprijzen, meer inzet van duurzame energie en kostenbesparingen voor netbeheerders. Die kostenbesparingen voor de netbeheerders zijn niet meegenomen in de ATR85/15 – die is gebaseerd op kostenneutraliteit en kijkt daarbij niet naar de baten die alleen bij netbeheerders terugkomen. Wij vragen netbeheerders en de Autoriteit Consument & Markt (ACM) dit wel te doen, en zo alsnog tot eerlijke nettarieven te komen. Nu zijn het immers de ontwikkelaars van batterijprojecten die deze maatschappelijke baten bekostigen.’

Decentrale flexibiliteit
In de c&i-markt nam de uitrol van batterijen in 2024 flink toe. Dat is met name het gevolg van de congestieproblematiek in Nederland. Zo kan een batterij de groei van bedrijven faciliteren in gebieden waar de netten vol zijn en waar het lang wachten is op een zwaardere aansluiting. Daarnaast benadrukt Neefs dat het creëren van dit soort decentrale flexibiliteit, individueel of collectief, feitelijk niet alleen voor netcongestie nodig is; die is gewoon noodzaak in een volledig duurzaam energiesysteem.

Subsidiepot
‘Ik ben dan ook blij met de flexregeling die het ministerie van Klimaat en Groene Groei heeft uitgedacht’, aldus Neefs. ‘Vanaf volgend jaar wordt een subsidiepot van 55 miljoen euro opengesteld. Bedrijven kunnen daar gebruik van maken om hun behoefte aan flexibiliteit inzichtelijk te maken, en om daar actie op te nemen. Bijvoorbeeld via energieopslag, maar bijvoorbeeld ook in de vorm van het opzetten van gezamenlijke energy hubs. Daarmee krijgt flexibiliteit, waar dat woord al even goed resoneert in allerhande gesprekken, nu ook echt een gezicht. Dat is een mooie stap vooruit.’

Niet te stoppen
2024 werd dan niet het jaar van de massale doorbraak van de thuisbatterij in Nederland, de verkoop begint wel te lopen, mede vanwege de voorgenomen afschaffing van saldering en een groeide behoefte aan meer onafhankelijkheid van energieleveranciers. De interesse in dit soort energieopslagsystemen is groot en Neefs noemt het een ontwikkeling die niet te stoppen is. ‘Of je nu voor of tegen bent, de thuisbatterij zal worden uitgerold in Nederland. Dat betekent dat de focus moet komen liggen op het inpassen van deze apparaten in ons energiesysteem.’

Spelregels
Thuisbatterijen dragen 95 procent van de tijd bij aan het ondersteunen van het net, zo gaf netbeheerder Alliander onlangs aan op een bijeenkomst van ESNL. In resterende tijd, wanneer ze dat niet doen, kunnen ze echter stroompieken verergeren. Ook Neefs ziet dat gevaar. ‘Er moeten dus spelregels komen om dit te voorkomen, maar wel vanuit een positieve instelling: hoe kunnen thuisbatterijen niet alleen netneutraal, maar juist ook ondersteunend zijn. Die beweging zien we nu op gang komen. Het is echter ook goed om te beseffen dat batterijen, groot en klein, niet de heilige graal zijn in de energietransitie. Die lossen immers de behoefte aan flexibiliteit – het bijeenbrengen van vraag en aanbod – over dagen, weken en seizoenen niet op. Ook langdurige energieopslag in bijvoorbeeld warmte en moleculen is cruciaal in ons groene energiesysteem van morgen. Die ontwikkelingen blijven vooralsnog achter, en ook daar zal dus gas op moeten worden gegeven.’