Programma Energiehoofdstructuur: ruimtelijk beleidskader op komst voor batterijen

Vorig jaar werd tegelijkertijd met het Nationaal Plan Energiesysteem (NPE) de conceptversie van het Programma Energiehoofdstructuur (PEH). Toen werd duidelijk dat in een van de onderliggende scenario’s alle daken voor zonnepanelen benut worden. Waar in het NPE in kaart gebracht is hoe het energiesysteem van de toekomst eruit moet zien en wat er voor nodig is om daar te komen, is het PEH gericht op de ruimtelijke planning van de energie-infrastructuur voor het kalenderjaar 2050.

Benodigde ruimte
Het PEH is daarbij een van de programma’s onder de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) en bevat structurerende keuzes voor de energiehoofdinfrastructuur. Hiertoe zijn voor het eerst de totale benodigde ruimte en de effecten hiervan op de samenleving in kaart gebracht. Het richt zich op nationale infrastructuur, zoals hoogspanningslijnen en -stations, grootschalige elektriciteitsproductie, batterijen, waterstoffabrieken en ondergrondse waterstofopslag.

‘Nederland staat aan het begin van een grote verbouwing van de infrastructuur, zeker waar het gaat om het energiesysteem’, duidt Jetten. ‘We kunnen niet meer project-voor-project over elkaar heen plannen zonder dat hier systematisch over is nagedacht. Door vooruit te denken en tijdig ruimte vrij te maken, zijn er meer mogelijkheden om locaties te vinden die vanuit maatschappelijk oogpunt wenselijk zijn. We plaatsen fabrieken voor de productie van waterstof dicht bij plekken waar windenergie van zee op land komt. Hierdoor zijn er minder kabels en buizen nodig door het land en is de waterstofproductie dicht bij de industrie die de waterstof gaat gebruiken.’

Effectanalyse
Om het ruimtelijk beslag van de energie-infrastructuur zorgvuldig te plannen, is een effectanalyse gedaan op basis van verschillende scenario’s die variëren in de vormen van energie die Nederland gaat opwekken en gebruiken, en ook voor de ruimte die daarvoor nodig is.

Op basis van deze inzichten zijn de benodigde ruimte, kansen en knelpunten in kaart gebracht. ‘Het PEH bevat, als instrument onder de Omgevingswet, langjarig ruimtelijk beleid om zorg te dragen voor een zorgvuldige inpassing en voldoende ruimte in de toekomst’, schrijft minister Jetten aan de Tweede Kamer. ‘Daarbij gaat het om infrastructuur van nationaal belang, zoals hoogspanningslijnen en -stations, grootschalige elektriciteitsproductie, buisleidingen, grootschalige elektrolyse, regelbaar vermogen, batterijen en ondergrondse waterstofopslag.’

Nationaal belang
De horizon van het PEH is 2050, wanneer het kabinet wil dat het hele energiesysteem CO2-neutraal is. ‘Het programma geldt direct als beleidskader voor de energieprojecten van nationaal belang’, aldus Jetten. ‘Vierjaarlijks vindt een actualisatie plaats van het PEH, zodat we adaptief kunnen programmeren. Met het PEH heb ik ook een uitvoeringsagenda gepubliceerd, waarmee ik nu alvast een brug wil slaan naar de uitvoering van projecten.’

De demissionair minister meldt dat het kabinet bijvoorbeeld wil gaan sturen op voorkeurslocaties voor elektrolysers en op een ruimtelijk beleidskader voor batterijen, zodat deze op voordelige plekken komen te staan op het elektriciteitsnet.

Grootschalige batterijen
In het PEH staat dat in aanvulling op de Nationale Omgevingsvisie batterijen met een vermogen groter dan 100 megawatt van nationaal belang worden aangemerkt. Dit vanwege hun functie voor het balanceren van het nationale stroomnet – ze zijn in de toekomst noodzakelijk voor de leveringszekerheid – en omdat ze in de regel een directe aansluiting op de hoogspanningsnetten vergen. Bovendien gaan energieopslagsystemen van deze omvang gepaard met een flink ruimtebeslag.

Het PEH hierover: ‘Naar de toekomst toe is het belangrijk om meer grip te krijgen op slimme locaties voor de ontwikkeling van grootschalige batterijen. Voor de korte termijn is netcongestie een belangrijke factor, aangezien batterijen dit kunnen verergeren. Andere goede locatie-eigenschappen zijn de nabijheid van hoogspanningsstations om onnodige transportinfrastructuur en transportverliezen te voorkomen. En veel vraag naar energie en aanbod van hernieuwbare energie – met name zonnepanelen vanwege het fluctuerende karakter. Mede vanwege de onvoorspelbaarheid van de netcongestie is er eerst nader onderzoek nodig om concrete locatiekeuzes te maken. Ruimtelijke locaties worden aangewezen.’

Randvoorwaarden en bevoegdheden
In de uitvoeringsagenda van het PEH staat dat het ruimtelijk beleidskader de randvoorwaarden en bevoegdheden van de gemeentes, provincies en het Rijk zal bevatten voor de beoordeling van aanvragen voor grote systeembatterijen. TenneT zal via een netanalyse inzichtelijk maken op welke hoogspanningsstations er nut en noodzaak is voor grote systeembatterijen. Het beleidskader moet ervoor zorgen dat grootschalige batterijen op de juiste locaties en onder de juiste condities worden gerealiseerd, namelijk daar waar ze maatschappelijk en systemisch wenselijk zijn.

Het beleidskader zal geen uitspraken bevatten over bijvoorbeeld bouwhoogtes, afmetingen of landschappelijke inpassing. Afwegingen op deze punten wordt aan medeoverheden, de relevante veiligheidsinstanties en vergunningsaanvragers gelaten. De financiële aspecten van grootschalige systeembatterijen zullen ook niet behandeld worden. Wel is er op deze aspecten regelmatige afstemming met de relevante partijen, zodat deze ontwikkelingen in samenhang zijn met het ruimtelijk beleidskader. Aanvullend op het beleidskader wordt er ook gekeken naar handreikingen en factsheets om in eventuele aanvullende informatiebehoefte te voorzien en eventuele knelpunten in het aanvragen van vergunningen weg te nemen. Het vergemakkelijken van het vergunningsverleningsproces krijgt namelijk specifiek de aandacht.

Elektrolysers
Ook grootschalige elektrolysers met een vermogen van 100 megawatt en meer worden van nationaal belang, vanwege de impact op het elektriciteits- en gasnet en de functie voor het balanceren van het nationale energiesysteem. Om 4 gigawatt capaciteit elektrolysers in 2030 te hebben, zijn zo’n 80 voetbalvelden nodig – oftewel 40 hectare. Er zijn scenario’s waar in 2050 50 gigawatt elektrolyse wordt voorspeld, dus 1.000 voetbalvelden.

Tot slot wordt de ondergrondse opslag van waterstof in zoutcavernes eveneens aangemerkt als een activiteit van nationaal belang.