Energieopslag in Duitsland, hoe staat het bij de oosterburen?

Het Duitse Bundesverband Energiespeicher Systeme (BVES) publiceerde eind maart zijn sectoranalyse voor 2023; de ontwikkeling en perspectieven voor de Duitse energieopslagsector. De groei van enegieopslag in Duitsland is opmerkelijk, in ieder geval die van de thuisbatterij. Solar Magazine zocht Jörg Blaurock op – partner bij 3Energie Consulting (3EC), het onderzoeks- en adviesbureau dat het rapport maakte – om de ontwikkelingen in Duitsland te duiden.

2 op de 4 Duitse kopers van zonnepanelen schaffen direct een thuisbatterij aan, hoe verklaar je dat hoge percentage?
‘De sterke groeicijfers zijn vooral het gevolg van de ongelooflijk snelle uitbreiding van zonne-energie op daken en de hoge energiekosten. Mensen zijn op zoek naar meer veerkracht en zelfvoorziening. De snelgroeiende verkoop van elektrische auto’s heeft bovendien een flinke afzetmarkt gecreëerd: 36 procent van de huishoudens die een batterij aanschaft, heeft zo’n auto. Bovendien wordt energieopslag in het residentiële segment steeds systematischer.’

Wat bedoel je daarmee?
‘40 procent van de huishoudens die in 2022 energieopslagsystemen kocht, bezit ook een warmtepomp. Met 236.000 nieuwe warmtepompen in 2022 in Duitsland is bijna de helft van de jaarlijkse doelstelling vanaf 2024 bereikt. De belangrijkste drijvers van deze ontwikkeling, leveringszekerheid en hoge gasprijzen, drijven huishoudens uit het gas en in de richting van warmtepompen, dat zal dit jaar niet veranderen.’

Geen doorbraak van de thuisbatterij zonder afschaffen van saldering of subsidiëring. Dat is een breedgedragen mening in Nederland. Hoe zie jij dat?
‘In Duitsland wordt de levering van zonnestroom aan het openbare net beloond met een vast feed-in tarief. Batterijen worden – afhankelijk van de deelstaat – alleen indirect gesubsidieerd in combinatie met productie-eenheden; via leningen met korting of terugbetalingssubsidies. Direct verbruikte elektriciteit of stroom die aan het opslagsysteem wordt onttrokken voor eigen gebruik wordt niet afzonderlijk vergoed, maar kan uiteraard economisch voordelig zijn door de effecten van de netwerktarieven. Dit voordeel kan worden versterkt met dynamische elektriciteitsprijscontracten en de bijbehorende optimalisering van het laden en ontladen, waardoor de marktprijsgevoeligheid wordt verbeterd en ook indirect de vraaggerichte levering van zonne-energie aan het elektriciteitsnet.’

Zijn dynamische energiecontracten al mainstream in Duisland?
‘Het is een mogelijkheid, maar die gaat gepaard met technische aanpassingen, bijvoorbeeld de installatie van een slimme meter. Leveranciers zijn verplicht dynamische elektriciteitstarieven aan te bieden, mits de afnemer over de juiste technologie beschikt. De belangstelling voor dergelijke contracten is echter relatief gering om diverse redenen zoals onwetendheid of nog uitstaande gedragsveranderingen. 3EC neemt momenteel deel aan een onderzoeksproject dat oplossingen voor deze problemen wil vinden.’

Er is een businesscase voor de thuisbatterij in Duitsland?
‘De hoge stroomprijzen maken elektriciteitsopslag voor het vergroten van zelfvoorziening nu al rendabel. Dit is ook een belangrijk thema, althans in Duitsland, in het kader van het beperken van het langetermijnrisico van stijgende elektriciteitsprijzen. Dynamische contracten kunnen helpen om energieopslagsystemen te integreren. Maar ze brengen zowel kansen als risico’s met zich mee, met name voor eindgebruikers die misschien niet helemaal begrijpen hoe volatiel de groothandelsmarkt kan zijn. Over het algemeen adviseren wij klanten om hun opslagsystemen in multi-gebruiksopstellingen toe te passen om optimaal te profiteren.

Hoe belangrijk wordt de rol van de thuisbatterij in een hernieuwbare-energiesysteem?
‘Nieuwe businessmodellen gebaseerd op het creëren van flexibiliteit, zoals virtueel gekoppelde zwermopslagsystemen kunnen ook een belangrijk effect hebben op de betere integratie van volatiele opwekkingscapaciteit in het elektriciteitsnet. Die kunnen echter alleen ontstaan door het verbinden van een groot aantal gedecentraliseerde opslagsystemen voor elektriciteit.’

Welke ontwikkelingen ziet je op de commerciële markt, Duitse bedrijven hebben vorig jaar 3.900 opslagsystemen geïnstalleerd. Is dat een succes?
‘Dit marktdeel is nog niet gecommercialiseerd. De verkoopniveaus liggen nog steeds aanzienlijk lager dan in het residentiële segment. We verwachten echter groei, vanwege de hoge energiekosten, meer elektrische auto’s en dus een grotere behoefte aan laadinfrastructuur, maar ook gezien duurzaamheidseisen van klanten. Industriële klanten vragen steeds vaker om oplossingen voor een holistische decarbonisatiestrategie. Ook het omzetten van moleculen in elektronen speelt daarbij een belangrijke rol, wat gepaard gaat met lastige investeringsbeslissingen. Tegelijkertijd neemt de vraag naar nieuwe concepten voor warmteopslag sterk toe. Het grootschalig toepassen van waterstof is nog iets van de toekomst, we zien vooral geïsoleerde aanbieders met bottom-up oplossingen.’

Hoe gaat het met opslag op nutsschaal in Duitsland?
‘Na een sterke toename van grootschalige batterijopslagsystemen enkele jaren geleden, vooral bedoeld voor gebruik bij het balanceren van het net, is er sinds 2022 een nieuwe groei te zien. Er worden momenteel veel systemen gebouwd en ook voor de volgende jaren zijn er vele plannen, Dat is het gevolg van het ontstaan van nieuwe businesscases zoals toepassing op de flexibiliteitsmarkten. Ook door de toenemende gelijktijdige invoeding van hernieuwbare energie zullen naar verwachting steeds meer energieopslagsystemen nodig zijn. Het alternatief, netuitbreiding, is veel complexer en tijdrovender.’

Hoe zie je de toekomstige ontwikkeling van energieopslag in Duitsland?
‘De trend van groei zet zich onverminderd voort, en de belangstelling van bedrijven voor energieopslag blijft toenemen. BVES heeft in dat kader ook de wetgevers ondersteund bij het tot stand brengen van passende regelgeving. Er zijn echter ook belemmeringen die verdere groei bedreigen: personeelstekort, problemen met de toeleveringsketen – om zowel geopolitieke als logistieke redenen – en de lange en ingewikkelde goedkeuringsprocedures en complexe subsidieprocedures in Duitsland. Die moeten dus daadkrachtig worden aangepakt.’