PBL: burgerbetrokkenheid noodzakelijk voor beter, effectiever en rechtvaardiger beleid

Volgens de onderzoekers van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) kan Nederland alleen met de inbreng, ideeën en inzet van burgers en de steun voor en acceptatie van beleid door de samenleving de grote veranderopgaven aangaan om Nederland toekomstbestendig te maken. Of het nu gaat om fossielvrije energie, klimaatadaptatie, de grote woningtekorten of een natuurvriendelijker landbouw; betrokken burgers zijn onmisbaar.

Meer dan participatie
De overheid denkt bij betrokkenheid van burgers vooral aan participatie, meedenken en meepraten op uitnodiging, terwijl aandacht voor het eigen initiatief, voor weerstand, voor de eigen ervaringen, wensen en mogelijkheden van burgers, en voor hoe het beleid voor verschillende groepen uitwerkt volgens de onderzoekers misschien wel belangrijker is.

Door burgers in  alle fasen van de zogenoemde beleidscyclus te betrekken, en ze mee te nemen in de prioritering, vormgeving, uitvoering en evaluatie van beleid, komen de verschillende perspectieven die bij burgers leven aan de orde en voelen zij zich beter betrokken bij het leefomgevingsbeleid.

Eenzijdig burgerbeeld
Beleid gaat volgens het PBL vaak uit van een eenzijdig burgerbeeld, terwijl ‘de burger’ niet bestaat. Burgers verschillen in wat ze weten, willen, kunnen en daarmee in wat ze in staat zijn te doen. Het is zaak om deze verschillen als uitgangspunt te nemen bij de vormgeving en uitvoering van beleid.

Zo zal het beleid beter rekening moeten houden met cognitieve, financiële en sociale vermogens en meer aansluiting moeten zoeken bij de ervaringen en beweegredenen van burgers, en wat hen belemmert om iets met hun betrokkenheid te doen. Bij de uitvoering van beleid is het belangrijk dat er meer aandacht wordt besteed aan de verdeling van lusten, lasten en risico’s over de verschillende groepen in de samenleving.

Weerstand serieus nemen
In dit PBL signalenrapport wordt aan de hand van 8 signalen ingegaan op de vraag hoe overheden beter met burgerbetrokkenheid om kunnen gaan. De overheid denkt bij betrokkenheid vooral aan participatie terwijl aandacht voor eigen initiatief, voor weerstand, voor de ervaringen, wensen en mogelijkheden van burgers en voor hoe het beleid voor verschillende groepen uitwerkt misschien wel belangrijker is.

Een van de 8 signalen is dat weerstand serieus genomen moet worden. ‘Niet zelden leidt ruimtelijke (her)inrichting ten behoeve van het algemeen belang tot (extra) plaatselijke milieudruk, aantasting van de leefbaarheid of van gevestigde belangen’, aldus de PBL-onderzoekers. ‘Denk maar aan grote windturbines, zonneweiden, het verdichten en/of klimaatbestendig maken van wijken, het aanleggen van verkeersaders door geliefd wandelgebied, de aanleg of het herstel van natuurgebied (inclusief het ‘ecologisch’ omgaan met grote grazers), maar ook aan klassiekers als Schiphol en Tata Steel. Die druk op de kwaliteit van de dagelijkse (of wekelijkse) leefomgeving kan tot weerstand bij de (lokale) bevolking leiden. Lokale druk op de leefomgevingskwaliteit draagt een zekere, bijna onvermijdelijke onrechtvaardigheid in zich: velen profteren van de ruimtelijke ingreep, zoals een windmolenpark of snelweg, maar er is ook een deel van de bevolking dat er nadeel van ondervindt, en ertegen zal protesteren.’

In alle fasen
De belangrijkste conclusies van de onderzoekers zijn dat burgerbetrokkenheid ertoe doet in alle fasen van de beleidscyclus, dat rekening dient te worden gehouden met diversiteit van burgers, en dat duurzaam gedrag gemakkelijker moet worden gemaakt.

Volgens de onderzoekers zijn overheden daarbij verantwoordelijk voor het stimuleren en logisch maken van duurzaam handelen, bijvoorbeeld door het gemakkelijker en goedkoper te maken. Zo kan de overheid ervoor zorgen dat prijzen van producten de daaraan verbonden de milieuschade beter weerspiegelen, kan ze wet- en regelgeving invoeren en beter handhaven, administratieve rompslomp verminderen, innovatie stimuleren, en door zorg te dragen voor goed onderwijs en betrouwbare informatie bijdragen aan collectief bewustzijn met betrekking tot het belang van een toekomstbestendige leefomgeving.