Het Dilemma | De energiemarkt is gek geworden. Wat wordt het nieuwe normaal?

De Vastelastenbond gaf 22 augustus een waarschuwing af. Als de stijging van de gasprijs wordt doorgetrokken, betalen Nederlanders volgend jaar 4 euro voor een kuub gas. Solar Magazine vroeg Martien Visser, lector Energietransitie bij Hanzehogeschool Groningen en manager corporate strategie bij Gasunie of dat waarschijnlijk is. ‘Het kan alle kanten op. Er zijn een heleboel scenario’s denkbaar, maar er is niemand die op dit moment zinnige voorspellingen kan doen.’

Hoe kijk jij naar de situatie van dit moment?
‘De markt is gek geworden. Er is gas genoeg beschikbaar, ook vanwege de aanvoer van LNG. Het gasverbruik is bovendien flink gedaald. Bedrijven, bijvoorbeeld kastuinbouwers en grote metaalproducenten, hebben hun productie teruggedraaid of zelfs stilgelegd. Ook bij consumenten zie je een daling als gevolg van de hoge energierekening. We verbruiken momenteel 20 tot 30 procent minder gas in Nederland dan gebruikelijk. Desondanks zijn de prijzen door het dak gegaan.’

Hoe kan dat dan?
‘Nederland en de rest van Europa maakten in 2000, in de tijd van Thatcher, de keuze voor het liberaliseren van de energiemarkten. Tot op dat moment hadden landen de mogelijkheid om de prijs te controleren, in ons land bepaalde bijvoorbeeld de minister van Economische Zaken die van gas. Die hield daarbij rekening met de internationale gasprijzen die op dat moment waren gebonden aan de olieprijs. We wilden echter marktwerking. Tot voor kort hadden we geluk; veel aanbod, dus lage prijzen. Nu zie je de andere kant van dit systeem. Er is schaarste, een energiecrisis. Die wordt aangegrepen om de hoogste prijs te rekenen.’

Door wie?
‘Vooral de gasproducenten, zoals Rusland, Qatar, Noorwegen en de Verenigde Staten. In de eerste 3 landen door staatsbedrijven, in Amerika door private ondernemingen. We zien dus dat die vrije markt helemaal niet zo fijn werkt in de huidige omstandigheden. Daar was wel voor gewaarschuwd, de EU is immers afhankelijk van die producenten, beleidsmakers wuifden dat echter weg. Nu kunnen we niet terug, als daar al draagvlak voor zou zijn, in ieder geval niet van stel op sprong. En we zijn ook bereid om de huidige prijzen te betalen, anders zouden ze wel weer dalen. Zo kunnen de producenten bijna slapend rijk worden, terwijl bedrijven en burgers diep in de problemen raken.’

Wat is jouw verwachting, wat gaat er gebeuren met de gasprijs?
‘Deze week was die 20 keer zo hoog als exact een jaar geleden. Dat is een dieptepunt, je zou zeggen dat er een grens in zicht is. Uitspraken doen over de toekomst doen, is echter speculeren. Dat wil ik niet. Je kunt ook kijken naar wat de markt denkt. Koop je vandaag op de groothandelsmarkt, dan betaal je per kuub 2,65 euro voor 2023 en ‘slechts’ 52 eurocent voor 2027, exclusief btw en belastingen. De verwachting van de markt is dus dat de prijs weer gaat dalen. Overigens is de normale groothandelsprijs voor gas tussen 15 en 20 eurocent per kuub. En let op, dit zijn dus geen consumentenprijzen.’

Het is wel een signaal dat het beter gaat worden…
‘Het geeft die verwachting aan. Of het echt zo is en hoe snel het zal gaan, is echter koffiedik kijken. Stel dat er een soort deal komt tussen Europa en Rusland waardoor het Russische gas weer gaat stromen, dan kan de ellende ook heel snel weer voorbij zijn. Erg waarschijnlijk is dat echter niet.’

Waarom dan toch die verwachtingen van de markt?
‘LNG is nu een zeer lucratieve handel. Het zal even duren, het vergroten van de productie kost jaren, maar het mondiale aanbod zal naar verwachting vanaf 2025 flink gaan stijgen. Ondertussen wordt met spoed gewerkt aan het uit de weg ruimen van een andere grote bottleneck; overslagcapaciteit. In de Eemshaven wordt bijvoorbeeld een nieuwe terminal gerealiseerd door Gasunie. Daarbij wordt alles op alles gezet om dat snel te doen: vooruitlopen op de vergunningverlening, vakantieverloven zijn ingetrokken er wordt materiaal weggehaald bij andere projecten… Hij wordt binnen een half jaar gebouwd, dat is een wereldprestatie. In het eerste kwartaal van volgend jaar zullen ook 2 nieuwe terminals in Duitsland in bedrijf komen.’

Dat heeft effect op de gasprijs?
‘We hebben het over een gezamenlijke capaciteit van 15 miljard kuub, dat heeft impact. Dat zou bijvoorbeeld het heropenen en in bedrijf houden van de kerncentrales in Duitsland en België ook hebben, of weer meer kolencentrales in bedrijf nemen zoals Nederland al deed. Er zijn dus keuzes die kunnen worden gemaakt.’

In hoeverre zal de prijs van elektriciteit die van gas volgen?
‘Veel elektriciteit wordt uit aardgas gemaakt. Daarom zijn elektriciteitsprijzen min of meer gekoppeld aan de gasprijzen. Dit heeft ook te maken met het principe van de elektriciteitsmarkt, waarbij de duurste bron de prijs voor alle elektriciteit bepaalt. Wel zal er de komende jaren in snel tempo steeds meer elektriciteit van zonnepanelen en windmolens komen. Dit jaar is het zo nu en dan al zo dat er bijna een teveel aan is. Dan zie je de marktprijs voor elektriciteit instorten of zelfs negatief worden. Dat gaat steeds vaker gebeuren en heeft een drukkend effect op de gemiddelde elektriciteitsprijs per dag of per jaar. Evenwel, op momenten dat de zon niet fel schijnt en het weinig waait, zal de gasprijs voorlopig bepalend zijn voor de marktprijs van elektriciteit.’

Uit de huidige crisis is wel iets moois geboren, de inzet op het versnellen van het aandeel hernieuwbare energie in Europa…
‘Het is mooi dat het streven is opgehoogd van 40 naar 45 procent in 2030. Maar ik kijk er ook met enige twijfel naar. Er moet ook naar worden gehandeld. Ik zie wel dat consumenten in hoog tempo bezig zijn zonnepanelen te installeren, om echt meters te maken zijn echter veel grote projecten nodig en op dat front is het stil. Het plan voor 10 gigawatt extra wind op zee is natuurlijk mooi, maar was al aangekondigd toen er nog niets aan de hand was. Hier in Noord-Nederland was men druk bezig met NortH2, dat plan lijkt door Den Haag zelfs naar achteren te zijn verschoven. Er is echt een veel grotere ambitie en een geheel andere aanpak nodig dan tot nu toe is vertoond. En wat dat betreft zie nog geen tekenen van verandering.’