Siward Zomer: ‘Stem op een partij of persoon die burgerparticipatie meer dan belangrijk vindt’

De energietransitie wordt voor een belangrijk deel lokaal vormgegeven. Willen gemeenten hun doelen op dit vlak realiseren, dan is burgerparticipatie daarbij van cruciaal belang. Siward Zomer, directeur van de landelijke coöperatie voor energiecoöperaties Energie Samen, pleit daarbij voor een bredere blik dan er een paragraaf aan wijden in beleidsnotities.

Verzet
‘Burgerparticipatie kan zorgen voor draagvlak voor verduurzaming, het versterken van de sociale cohesie, bijdragen aan de zelfredzaamheid van wijken, mensen een gevoel van zeggenschap geven aangaande het vormgeven hun toekomst, ze de kans geven om zelf te ondernemen… Dat zijn al heel veel redenen om er een beleidsdoel “an sich” van te maken. Bovendien heb je ten aanzien van de warmtetransitie, een van de grote en complexe opgaven waar gemeenten voor staan, gewoonweg geen keuze. Daarbij moet je in tegenstelling tot zonnepanelen en windmolens immers achter de voordeur van bewoners zijn. Dan moet je wel samenwerken. Dwang, in wat voor vorm dan ook, wekt in Nederland direct verzet op.’

Hobbyen
Het organiseren van participatie bij de uitrol van duurzame energie door een gemeente begint volgens Zomer met jezelf af te vragen wat burgers nodig hebben in iedere fase van projecten, en dat vervolgens faciliteren. Daarbij gaat het in de regel allereerst over kennis en kapitaal. ‘Pak je dat niet goed op, dan wordt participatie een proces van vallen en weer opstaan, met de gemeente als degene die haar goede bedoelingen over een wijk uitstort en bewoners die maar wat mee-hobbyen in hun vrije tijd. Een gemeente die dat goed heeft begrepen, is Den Haag. Die stelt een startsubsidie van maximaal 20.000 euro aan ter beschikking aan initiatieven voor duurzame-warmteprojecten. Jammer genoeg is dit nog geen schering en inslag in Nederland.’

Scepsis
Als tweede, belangrijke stap in het organiseren van participatie door lokale overheden noemt Zomer zorgen dat burgers in de rol van opdrachtgever kunnen zitten. Is dat niet het geval, dan blijven projecten volgens hem al snel een feestje van woningcorporaties, gemeentelijke diensten en energieleveranciers, waarbij besluiten worden genomen in achterkamertjes, onder andere over de uitvoerende marktpartij. ‘Burgers mogen daarna meepraten, maar hoeven feitelijk alleen nog maar te tekenen bij het kruisje. Daarbij wordt dan wel vergeten dat het gaat over maatregelen die decennialang impact op hun leven hebben, in het geval van een zonnepark op hun omgeving, bij de komst van een warmtenet op hun woning. Dan moet je ook niet verbaasd zijn over scepsis en tegenstand.’

Ommezwaai
Op de vraag of hij verandering ziet gloren ten aanzien van burgerparticipatie bij gemeenten, bijvoorbeeld bij het tot stand komen van de Transitievisies Warmte, reageert Zomer positief. Er is volgens hem de afgelopen jaren veel geleerd door overheden. ‘In het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW) zagen we proeftuinprojecten doorgang krijgen en een succes worden wanneer een gemeente samen optrok met lokale initiatieven, waar die vastliepen zonder burgerinitiatief. Nu wordt er weer 800 miljoen euro procesgeld vrijgemaakt. Hopelijk worden daar de lessen van de PAW in meegenomen.’

Tegelijkertijd erkent Zomer dat de fundamentele ommezwaai ten aanzien van lokale participatie in de energietransitie die hij noodzakelijk acht, niet zomaar op grote schaal zal plaatsvinden. Desgevraagd geeft hij een stemadvies voor de gemeenteraadsverkiezingen - die in Nederland plaatsvinden op woensdag 16 maart - aan mensen die dat wel hoog op hun prioriteitenlijst hebben staan. ‘Stem op een partij of persoon die achter burgerparticipatie niet alleen het woordje ‘belangrijk’ heeft geplaatst, maar daar ook wezenlijk invulling aan geeft. Dat heeft allang niet meer met links of rechts te maken.’