Solararchipelago: ‘Het opwekken van zonne-energie kan een aanjager zijn van natuurherstel’

Kan het realiseren van grote zonne-energiesystemen in en nabij de stad samengaan met een fundamentele verrijking van de habitat voor flora en fauna? David de Boer onderzocht het in zijn afstudeerscriptie Solarchipelago. Met zijn ontwerp voor een modulair solar grid in het IJmeer won hij de Europese IFLA Student Award 2020. De Boer rondde zijn studie landschapsarchitectuur aan Wageningen University & Research (WUR) vorig jaar af. In zijn afstudeerscriptie schetst hij een innovatief concept voor een 100 megawattpiek grote zonne-energiearchipel die een boost geeft aan het herstel van het ecosysteem van het IJmeer. De aanloop naar zijn onderzoek omschrijft hij als een zoektocht.

Concreet en relevant
‘Het is nou niet zo dat ik van jongs af aan een passie voor zonnepanelen heb’, opent De Boer het gesprek. ‘Mijn interesse is altijd breed geweest; stedenbouw, landschap, infrastructuur, ecologie, biodiversiteit… De verbindende factor tussen die thema’s is klimaatadaptatie en -mitigatie; de grote opgave van deze tijd. In mijn afstudeeronderzoek wilde ik vooral concreet en relevant zijn. Het moest iets toevoegen aan een actuele discussie. Daarom ben bij diverse docenten binnengestapt om te vragen waar zij op dat moment mee bezig waren. Sven Stremke, de “energieprofessor” van WUR en een belangrijk gezicht van het Solar Research Program, deed een onderzoek naar duurzame-energieoplossingen voor de binnenstad van Amsterdam. Zo is de bal gaan rollen.’

Groot gebaar
Het op grote schaal implementeren van zonne-energie in grootstedelijke omgevingen is complex. Allereerst wordt de beperkte ruimte door allerhande activiteiten geclaimd. Plekken zoals leegstaande industrieterreinen en wachtgronden zijn bovendien vaak niet lang beschikbaar. De stad is voortdurend in ontwikkeling – breidt in en breidt uit.

‘Er is kortom sprake van een enorme dynamiek en ruimtelijke druk’, aldus De Boer. ‘Amsterdam is daarin echter behoorlijk bijzonder. De helft van het oppervlak van de gemeente bestaat uit water, bijvoorbeeld de grachten, de Amstel en kanalen. Als het over de energietransitie gaat, dan denk je al snel aan het toepassen van drijvende zonnepanelen. Ik keek daarbij eerst naar het Binnen-IJ, dat heeft immers een flink oppervlak. Kijk je beter, dan besef je echter dat ook daar de ruimte wordt beperkt door intensief gebruik. Het grootschalig volleggen met drijvende zonnepanelen tast het ecosysteem aan. Het moest dus anders, ik wilde een groot gebaar maken.’

Troebel
Het IJmeer is het zuidwestelijke deel van het Markermeer, deels ingesloten tussen Amsterdam en Almere. Met een oppervlakte van zo’n 80 vierkante kilometer is er ruimte te over voor zonnepanelen. Ook hier gaat het echter slecht met de flora en fauna. Het IJmeer is gemiddeld slechts 2,6 meter diep. Het water is bijzonder troebel door het permanent rondzwevende slib. Dat wordt veroorzaakt door de wind die het ondiepe slib op de bodem op laat wervelen. Verder is er weinig dynamiek in het systeem. De Afsluitdijk en de Houtribdijk sluiten het gebied af van de zee en het peil wordt gecontroleerd door sluizen en gemalen. De vele menselijke activiteiten zoals de scheepvaart en waterrecreatie zetten nog meer druk op het systeem. Vissen en vogels kunnen er niet goed jagen. Waterplanten en mosselen kunnen zich slecht vestigen door de mobiele sedimentlaag en de slechte lichtdoorlating. De biodiversiteit zit er kortom in een negatieve spiraal. Hoe kan het opwekken van zonne-energie een aanjager zijn van natuurherstel? Dat was de vraag waar De Boer zich uiteindelijk in vastbeet in zijn afstudeeronderzoek.

Lees hier het volledige artikel ‘Solararchipelago laat zien dat het anders kan’ in de maart 2021-editie van Solar Magazine.