Raad voor de leefomgeving: verduurzaming stokt door oneerlijk beleid

De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) schrijft in het advies ‘Eerlijk verduurzamen: randvoorwaarden voor rechtvaardig beleid’ dat veel mensen en kleine bedrijven worden buitengesloten en de lusten en lasten van verduurzaming oneerlijk zijn verdeeld.

Meerdere onrechtvaardigheden
Het huidige verduurzamingsbeleid leidt tot meerdere onrechtvaardigheden. Vooral mensen in een kwetsbare sociaal-economische positie ondervinden volgens het rapport de meeste last van duurzaamheidsproblemen zoals luchtvervuiling en klimaatverandering. Tegelijkertijd dragen zij het minst bij aan deze problemen, omdat zij het minst consumeren. Ook wegen de financiële lasten van het huidige verduurzamingsbeleid voor hen het zwaarst.

De mensen die het meest bijdragen aan duurzaamheidsproblemen krijgen juist relatief veel financiële steun van de overheid om te verduurzamen. De Rli noemt als voorbeeld dat degene die al zuinig aan doet met energie de energierekening niet meer kan betalen, terwijl degene die veel energie verbruikt ‘subsidie’ krijgt voor zonnepanelen. Kapitaalkrachtige mensen met een grote ecologische voetafdruk worden volgens de raad onvoldoende geprikkeld om hun levensstijl aan te passen.

Salderingsregeling als breekpunt
Het rapport ook het onbetrouwbare handelen van de overheid. De plotselinge afschaffing van de salderingsregeling voor zonnepanelen is een prominent voorbeeld van verbroken beloftes. Voor veel huishoudens betekent deze beleidswijziging dat zij hun investering pas jaren later dan gepland gaan terugverdienen.

‘2 jaar nadat we zonnepanelen hebben laten installeren, schaft de overheid zonder pardon de salderingsregeling af. Dan denk ik: waar zijn ze toch mee bezig in Den Haag? Er is geen touw aan vast te knopen’, aldus een bewoner van een jaren 30-woning in het Rli-advies.

Onduidelijkheid van beleid, voortijdig stopzetten van regelingen en verbroken beloftes leiden volgens de raad tot verminderd vertrouwen in eerlijk verduurzamingsbeleid. Dit speelt vooral bij mensen die niet over voldoende middelen en vaardigheden beschikken om uit de voeten te kunnen met procedures om subsidie te krijgen.

Iedereen moet meedoen
De adviseurs stellen dat het aan de overheid is om mensen en bedrijven die dreigen achter te blijven in de verduurzaming zo veel mogelijk te helpen. Dit vereist dat beleid beter aansluit bij hun leefwereld. Een wijkgerichte, integrale aanpak waarin lokale organisaties een hoofdrol spelen, is volgens de Rli een succesvolle manier om mensen die worstelen met bestaanszekerheid te helpen.

Om mensen en bedrijven aan te zetten tot verduurzaming zet veel overheidsbeleid in op verleiding en vrijblijvende prikkels. Dit leidt tot onvoldoende verduurzaming en bovendien tot meerdere onrechtvaardigheden. Het is tijd voor krachtigere instrumenten die duurzaamheid tot de standaard maken. Dit vereist normering, zoals het uitfaseren van vervuilende producten, variërend van pannen met perfluoralkylstoffen (PFAS) tot auto’s met verbrandingsmotoren.

Duurzaamheidsheffing met dividend
Daarnaast adviseert de raad om vervuilende consumptie te belasten. Een mogelijke optie is een duurzaamheidsheffing waarbij de opbrengsten aan burgers worden uitgekeerd als een generiek duurzaamheidsdividend. Hierdoor worden minder kapitaalkrachtige mensen niet onevenredig hard geraakt door de heffing. De raad roept de regering op om deze optie nader te verkennen.