België installeert 25 gigawatt zonnepanelen tot 2035, steeds vaker curtailment nodig

Dat schrijft Elia in zijn tweejaarlijkse adequacy- en flexibiliteitsstudie. Voor de nieuwe studie – die een update is van de vorige versie uit 2023 – heeft de hoogspanningsnetbeheerder de Belgische behoefte aan adequacy en flexibiliteit voor de periode 2026-2036 geanalyseerd.

Adequacy en flexibiliteit
'Adequacy' en 'flexibiliteit' zijn twee sleutelbegrippen voor het elektriciteitssysteem. Adequacy verwijst naar het vermogen om aan de elektriciteitsvraag te voldoen volgens de betrouwbaarheidsnormen. Een systeem wordt als 'adequaat' beschouwd als het voldoet aan de nationale betrouwbaarheidsnorm, die in België de verwachte uitvalsduur beperkt tot maximaal 3 uur per jaar.

Flexibiliteit daarentegen is het vermogen van het systeem om verwachte en onverwachte variaties in productie en verbruik op te vangen. Deze schommelingen komen steeds vaker voor door het groeiende aandeel variabele hernieuwbare energiebronnen zoals windmolens en zonnepanelen. Naarmate meer hernieuwbare energiebronnen in het elektriciteitssysteem worden geïntegreerd, wordt flexibiliteit steeds belangrijker.

Belangrijke veranderingen
Vergeleken met de vorige studie uit 2023 zijn er 5 belangrijke veranderingen. Ten eerste is de verwachte elektriciteitsconsumptie in België lager. Ten tweede vindt de elektrificatie van de transportsector iets sneller plaats, met een licht hoger aantal elektrische voertuigen tegen 2030 dan eerder voorspeld. Ten derde zijn industriële elektrificatieplannen vertraagd, en wijzen recente trends op een vermindering van het industriële elektriciteitsverbruik. Verder zijn er vertragingen in de ontwikkeling van offshorewindenergie en interconnectorprojecten, waardoor de tijdlijn voor extra offshorewindcapaciteit in Belgische wateren is verschoven. Tot slot zijn er nieuwe capaciteiten vastgelegd via het capaciteitsvergoedingsmechanisme (CRM), waaronder nieuwe energieopslagprojecten die de komende 3 jaar in gebruik worden genomen.

Stroomvraag groeit
De stroomvraag zal naar verwachting van de onderzoekers de komende 10 jaar groeien, waarbij het groeitempo verschilt afhankelijk van het scenario (red. zie kader voor 3 scenario’s die Elia gehanteerd heeft). Elektrificatie zal de belangrijkste aanjager van groei zijn. Van de 3 belangrijkste sectoren – industrie, transport en verwarming – zullen de elektrificatie van de industriële sector en de transportsector naar verwachting de meest impact hebben. Datacenters worden ook genoemd als een toekomstige aanjager van de elektriciteitsvraag, vooral gezien de opkomst van kunstmatige intelligentie en toenemende niveaus van digitaal verbruik.

Prosumer Power
Na een uitzonderlijke stijging in 2023 bleef zonne-energie groeien in 2024, waarbij het totale met zonnepaneelinstallaties gemoeide omvormervermogen eind vorig jaar meer dan 11 gigawatt bedroeg. Voor eind dit jaar gaan de Elia-onderzoekers uit van een opgesteld omvormervermogen van 12,6 gigawatt.

De verwachte groei is in het scenario Prosumer Power het grootst. Volgens dat scenario groeit het omvormervermogen de komende 10 jaar met 24,9 gigawatt. In het minst gunstige scenario – dat van Constrained Transition – gaat het ook nog altijd om een groei van 10,8 gigawatt, oftewel zo’n 1 gigawatt per kalenderjaar.

Periodes van overschot
In de toekomst zal de groei van hernieuwbare energie – en van zonnepanelen in het bijzonder – volgens de netbeheerder zorgen voor meer schommelingen in het energieaanbod. ‘Er zullen vaker momenten komen waarop we te veel energie hebben, vooral rond het middaguur’, aldus Elia. ‘Dit gebeurt wanneer zonnepanelen veel stroom produceren terwijl er op dat moment niet zoveel vraag naar energie is.’

Nu België steeds meer overschakelt op elektriciteit en hernieuwbare energiebronnen, wordt het een grote uitdaging om die momenten van energieoverschot goed te beheren. Dit speelt vooral in de lente en zomer. Een van de mogelijke oplossingen is om tijdens deze periodes de energieproductie bewust te verminderen door zonnepanelen af te toppen – het zogenaamde curtailment – zodat het energiesysteem in balans blijft.

Eén op vijf nieuwe zonnepanelen slimmer in 2036
De onderzoekers gaan ervan uit dat 20 procent van de nieuwe zonnepaneelinstallaties automatisch kunnen curtailen als de stroomprijzen negatief zijn. In 2036 zal – zo verwacht Elia – bovendien 20 procent van de consumenten zijn zonnepanelen slim aansturen om de opgewekte zonne-energie zo effectief mogelijk te gebruiken voor zijn elektrische auto en warmtepomp.

De netbeheerder benadrukt daarbij dat load shifting – het verplaatsen van stroomverbruik naar buiten de piekuren – en curtailment onder aan de streep goedkoper zijn dan het installeren van batterijen. De verwachting van Elia is dat curtailment daarom in de komende jaren ook in België gemeengoed zal worden.