Vol stroomnet kost jaarlijks 40 miljard euro, nieuw onderzoek pleit voor ferme ingrepen

De onderzoekers constateren dat netcongestie de groei van bedrijven en industrie remt, de energietransitie vertraagt en het verlichten van de woningcrisis bemoeilijkt. De aangekondigde maatregelen van de overheid en netbeheerders lossen dit probleem op korte termijn niet op.

6 interventies
Een van de voornaamste kritiekpunten van de onderzoekers is dat de huidige maatregelen vooral betrekking hebben op partijen in de wachtrij waardoor ze het potentieel bij gebruikers met bestaande contracten nauwelijks benutten.

De Boston Consultancy Group pleit voor 6 interventies die ingrijpen op de hele breedte van het stroomnet, zoals het beter belonen van vraagflexibiliteit en het maken van een scherpere risicoafweging op bepaalde knelpunten in het net. De oplossingen gaan buiten de bestaande kaders en kijken breder naar de maatschappelijke risico’s en kosten.

Flexibilisering
De eerste interventie is het stimuleren van flexibilisering van bestaande contracten. Om binnen bestaande contracten flexibiliteit te realiseren, moeten gebruikers een passende beloning ontvangen voor de baten die zij door flexibilisering mislopen. De maatschappelijke waarde die flexibilisering vertegenwoordigt, onder andere doordat daardoor een deel van de wachtrij kan worden aangesloten, rechtvaardigt volgens de onderzoekers dat netbeheerders ruimer compenseren voor flexibiliteit.

Benut leegstand
De tweede aanbeveling van de Boston Consultancy Group is om – tijdelijke – leegstand te benutten. ‘Het deel van het stroomnet dat gereserveerd is om de groeiende vraag van de huidige gebruikers op te vangen, is capaciteit die nu structureel niet wordt benut’, duiden de onderzoekers. ‘Deze capaciteit berekenen netbeheerders op basis van een groeiprognose waarin ze het jaarlijkse piekverbruik als uitgangspunt nemen. Hierbij houden ze geen rekening met het effect van congestiemanagement en met een mogelijke gedragsverandering naar een flexibelere elektriciteitsvraag. Om ruimte te creëren, kunnen netbeheerders meer risico nemen in deze prognose door niet uit te gaan van het piekverbruik maar van bijvoorbeeld 95 of 90 procent daarvan. Als in de toekomst het verbruik op piekmomenten toch 100 procent van de prognose betreft, kan dit worden opgevangen met congestiemanagement of, in het uiterste geval, curtailment. De ruimte die hiermee ontstaat voor woningbouw en bedrijven weegt op tegen het risico dat hierdoor in de toekomst niet alle contracten kunnen worden nagekomen.’

Scherpere risicoafweging
Netbeheerders moeten verder een scherpere risicoafweging voor de leveringszekerheid hanteren. Deze derde interventie is nodig met het oog op de gemiste baten voor Nederland. De onderzoekers zien 2 manieren om de risicocapaciteit te benutten. ‘Allereerst kan men nieuwe gebruikers toelaten op de storingsreserve zoals dat nu al in bepaalde gebieden wordt gedaan, specifiek voor partijen die elektriciteit opwekken. De tweede manier om de risicocapaciteit te benutten, is om de risicobuffers te verminderen. Om de leveringszekerheid te garanderen, hanteren netbeheerders vaak buffers, bijvoorbeeld door meer flexibele capaciteit in te kopen dan ze verwachten nodig te hebben. Zo weten ze zeker dat de maximale capaciteit niet wordt overschreden.’

Belasting verhogen
De vierde interventie is het verhogen van de belasting van assets op de grootste knelpunten. De mate waarin de assets nu belast worden, is gebaseerd op een gewenste vervangingstermijn van gemiddeld 25 tot 40 jaar. De huidige problemen op het stroomnet rechtvaardigen een zwaardere belasting van de assets op de grootste knelpunten. Door deze interventie kan de capaciteit op specifieke netvlakken en locaties op korte termijn met 30 procent worden verhoogd. Dat kan wel als gevolg hebben dat die assets sneller aan vervanging toe zijn en de netkosten stijgen. Als we bijvoorbeeld 10 procent van de assets op het middenspanningsnet zwaarder gaan belasten en de levensduur van die assets als gevolg daarvan met 25 procent daalt, stijgen de totale netwerkkosten met ongeveer 3 procent. Als er echter voldoende tijd is voor het stroomnet om af te koelen na een periode van zwaardere belasting, is de impact op de levensduur en daarmee de netkosten beperkt.

Gebruik flexibele assets
De vijfde interventie is gebruikmaken van flexibele assets. Door gebruik te maken van energieopslag, bijvoorbeeld via batterijen of warmtebuffers, kunnen bedrijfsprocessen en duurzame opweksystemen door blijven draaien zonder dat ze transportcapaciteit innemen. Hoewel de businesscase voor het investeren in batterijen positief is, bijvoorbeeld doordat een bedrijf dankzij zo’n batterij wel uit kan breiden, bemoeilijkt onzekerheid over de duur van congestie – en daarmee de periode waarin de batterij zich moet terugverdienen – de beslissing. De overheid kan volgens de onderzoekers in overleg met netbeheerders deze onzekerheid wegnemen door duidelijk te maken hoe lang congestie in een gebied aanhoudt, of door het investeringsrisico te dekken via een garantstelling, langjarige contracten voor flexibiliteit aan te bieden, of batterijen achter de meter te subsidiëren.

Versnelde toewijzing
De laatste interventie die de Boston Consultancy Group voorstelt, is versnelde toewijzing van beschikbare capaciteit door de capaciteit in de wachtrij anders toe te wijzen. Nu gebeurt dit voornamelijk op basis van het principe first come, first served. Het komt hierdoor regelmatig voor dat er in een gebied nog wel ruimte is, maar dat deze ruimte onbenut blijft.

De onderzoekers hierover: ‘Stel namelijk dat er in een gebied nog ruimte is voor 20 megawatt en dat de aanvrager vooraan in de wachtrij om een aansluiting van 30 megawatt vraagt. Pas zodra de aanvrager vooraan in de wachtrij niet akkoord gaat met een kleinere aansluiting die wel past binnen de beschikbare ruimte mag de netbeheerder het aanbieden aan de volgende in de wachtrij. Dit proces is zeer tijdrovend en hierdoor blijft beschikbare ruimte te lang onbenut. Netbeheerders zouden het aanbodproces kunnen versnellen door meerdere aanvragers parallel te benaderen en door strakke deadlines te hanteren voor het accepteren van het aanbod. Standaardisatie van contracten met marktconforme afspraken per industrie, ook voor gebruikers, kunnen de onderhandelingstijd verkorten en daarna dit proces versnellen.’