Uitrol warmtepompen woningcorporaties: ‘Iets meer dwang wellicht verstandig’

Halverwege 2023 was 19,9 procent van de Nederlandse sociale huurwoningen voorzien van zonnepanelen. 3,4 procent had een warmtepomp. Wat zegt dit over de status van de warmtetransitie in de sociale huursector volgens Frank Agterberg, voorzitter van Vereniging Warmtepompen?

Grote blokken
‘Allereerst hebben we het over een bijzonder interessant marktsegment, voor onze branche en uit het oogpunt van de energietransitie’, aldus Agterberg. ‘Het aantal corporatiewoningen is groot. Verduurzaming, bijvoorbeeld met behulp van een warmtepomp, kan in grote blokken tegelijk. Daarvoor is echter geld nodig en daar is veel gesteggel over geweest. De vastgoedbelasting voor woningcorporaties – de verhuurderheffing – werd afgeschaft. In ruil daarvoor werden onder meer afspraken over verduurzaming. Die discussie ligt dus achter ons, maar dat neemt niet weg dat die woningcorporaties voor een uitdagend vraagstuk staan.’

Split-incentives
Zonnepanelen op sociale huurwoningen leggen is gemakkelijk en een investering die zich hoe dan ook terugverdient, aldus Agterberg. Het plaatsen van een warmtepomp heeft zeker ook een positieve overall businesscase. Maar die is economisch complexer, zo geeft hij aan, mede vanwege de zogenaamde ‘split-incentives’ – investering ten laste van de eigenaar/verhuurder met gebruiksvoordeel ten gunste van de huurder/eindgebruiker.

Niet niks
Hoe beoordeelt Agterberg het installatietempo van die apparaten in de sociale huursector? ‘6,9 procent van de Nederlandse particuliere huur- en koopwoningen heeft een warmtepomp, 2 keer zoveel als corporatiewoningen dus. We hebben het dus niet over een verschil van een factor 10 of zo. Er is niet niks gebeurd, ook niet op het vlak van casestudies die bijvoorbeeld de toegevoegde waarde van isolatie in combinatie met een warmtepomp goed hebben aangetoond. Duidelijk is echter ook dat de grootschalige uitrol nog niet op gang is gekomen, dit terwijl het potentieel enorm is.’

Succes
Niek de Jong is category manager Warmtepompen bij Climate for Life, ontwikkelaar en producent van Itho Daalderop warmtepompen. Deze warmtepompen vinden hun weg naar de markt via de saleskanalen van Klimaatgarant, Itho Daalderop, en Trans-id. De eerste bedient de nieuwbouwmarkt via projectontwikkelaars, de tweede installateurs via de groothandel. Trans-id focust puur op de uitrol van warmtepompen bij woningcorporaties, met een concept waarbij woningbouwcoöperaties compleet ontzorgd worden.

Ziet De Jong de uitrol van de warmtepomp in Nederland als een succes, met name die onder sociale huurders?

Zwalkend overheidsbeleid
‘Het zou vreemd zijn als ik zou zeggen dat het goed gaat’, zegt De Jong. ‘Vorig jaar was fantastisch. Er werden circa 160.000 warmtepompen aan de markt geleverd. Dit jaar gaan we naar schatting uitkomen op 95.000 tot 100.000 stuks. Die significante terugval heeft met name te maken met de lagere gasprijzen en voorraden in de kanalen. Daarnaast moedigt het zwalkende overheidsbeleid, bijvoorbeeld aangaande de verplichting van de warmtepomp, de aanschaf niet aan. Het is ongetwijfeld zo dat dit allemaal doorsijpelt naar woningcorporaties, ook daar wordt de urgentie minder gevoeld.’

Goede wil
De Jong schat het aantal warmtepompen dat dit jaar in sociale huurwoningen wordt geplaatst op 10.000 stuks. Dat is dus 10 procent van het verwachte totaal. Een derde van de 8 ruim miljoen Nederlandse woningen zijn corporatiewoningen. Daarmee is sprake van een scheve verhouding aldus de Jong, terwijl juist de sociale huurwoningen met een projectmatige aanpak heel goed te verduurzamen zijn. Hij ziet woningcorporaties die van goede wil zijn. ‘Er is interesse en er worden vele pilots gedraaid. De discussies gaan over van alles en nog wat. Maar dat leidt niet tot daadwerkelijke structurele beweging.’ Wat zijn de redenen?

Kogel door de kerk
‘Wij voeren dagelijks gesprekken met vele woningcorporaties’, vertelt De Jong. ‘De algemene indruk is dat zij het verduurzamen van installaties een complex vraagstuk vinden. Zonnepanelen en isolatie zijn relatief eenvoudige maatregelen voor hen. Gaat het om de installatie van warmtepompen dan zijn er vele vragen, over de businesscase, techniek, kosten, onderhoud… Wij leggen zaken zo goed mogelijk uit. Die gesprekken gaan doorgaans goed, maar de kogel door de kerk jagen en tot daadwerkelijke projecten komen, blijkt lastig en leidt tot zeer langdurige trajecten. Vaak hoor je ook dat ontoereikende budgetten en het feit dat de baten bij de huurder komen en de lasten voor de woningbouwcoöperatie zijn. Ik vind het moeilijk in te schatten wat precies de werkelijke reden is. Bovendien: waar een wil is, is een weg.’

Onder druk
Woningcorporaties omarmen de warmtepomp nog niet. Daarmee worden kansen gemist, stelt De Jong. In 2050 moeten alle woningen energieneutraal zijn. Door zo langzaam op te starten, komt de realisatie van dat doel onder druk te staan omdat straks de jaarlijkse opgave te groot wordt. Daarnaast doen ze volgens De Jong hun huurders tekort. Met een – hybride – warmtepomp kunnen zij immers flink op hun energierekening besparen. Ook kan de warmtepomp helpen om de negatieve gevolgen van het afschaffen van de saldering te verkleinen, bijvoorbeeld door warmwater te maken tijdens terugleveren.

Heikel onderwerp
De Jong: ‘Het huidige installatietempo is kortom niet goed voor onze energietransitie, de woningcorporaties en hun klanten.’ Wat moet er volgens hem gebeuren?

‘Woningcorporaties moeten minder twijfelen en pilots uitvoeren, maar gewoon aan de slag gaan met echte projecten. Daarnaast ligt er ook een belangrijke taak bij de overheid. Zo zou de overheid regels kunnen aanpassen om een eerlijk deel van de baten van de warmtepomp eenvoudiger door te kunnen belasten aan de huurders. Ik snap best wel dat die verplichting van de warmtepomp een heikel politiek onderwerp is, en dat het nieuwe kabinet die wil terugdraaien vanwege de onrust die dat oplevert. Die verplichting is bovendien niet goed voor het draagvlak voor de warmtepomp. Maar voor professionele partijen zoals woningcorporaties is zo’n plicht geen rare gedachte. Zo kun je waar er, uitzonderingen daargelaten, nu niets gebeurt, zaken in beweging zetten.’