Nieuwe Warmtewet: ‘Voorkomen dat warmtenetten lokale politieke speelbal worden’

De nieuwe Warmtewet kent een lange aanloop.
‘Dat is niet zo vreemd. Gemeenten gingen tot nu toe zeer divers om met de uitrol van warmtenetten. Ze lieten het aan de markt over, zochten partners of deden het zelf. Dat gaat veranderen. We hebben het over een wet die de marktordening op zijn kop zet. Dat is altijd ingewikkeld, zeker waar er heel veel partijen bij betrokken zijn. Het doel is dit decennium nog 500.000 extra woningen op warmtenetten aan te sluiten. Vorig jaar waren dat er 15.000. De opgave is dus enorm en de belangen groot.’

Wat is de kern van het wetsvoorstel?
‘Klimaatminister Jetten heeft warmtenetten benoemd tot vitale energie-infrastructuur, het meerderheidsaandeel moet in zijn ogen daarom in publieke handen komen. Zo kan volgens hem de realisatie worden versneld en leverzekerheid en betaalbaarheid gegarandeerd. Die gedachte is niet vreemd. Maar het is natuurlijk wel even slikken voor – geïntegreerde – warmtebedrijven, ondernemingen die warmte leveren en/of de infrastructuur beheren. Bovendien leiden de onzekerheden die nog zitten in de uitwerking van het nieuwe marktmodel op korte termijn in elk geval niet tot versnelling.’

Er is veel kritiek geweest op deze bedrijven, met name aangaande het meebewegen van de tarieven met de gasprijzen tijdens de recente energiecrisis.
‘Zij mogen die prijzen niet zelf onbeperkt verhogen, de Autoriteit Consument & Markt (ACM) controleert hen daarop. Die stelde vast dat de businesscases geen vetpot zijn – er werd niet buitensporig gecasht toen de prijzen voor gas door het dak gingen. In de nieuwe wet worden de warmtetarieven meer op basis van de reële kosten vastgesteld. Wat overigens niet wil zeggen dat de tarieven daardoor lager gaan worden.’

Wat gaat de warmtewet betekenen voor de markt?
‘Het is hoe dan ook goed dat Jetten de knoop heeft doorgehakt. De Warmtewet biedt duidelijkheid over wie waarover gaat bij de uitrol van warmtenetten. Dat is een enorme operatie. Het vergt zware investeringen in projecten die dikwijls nauwelijks rendabel zijn. Zoals bij alle marktomslagen zullen er winnaars en verliezers zijn. Sommige bedrijven zullen zich opnieuw uitvinden, andere zullen afhaken, er zullen ook nieuwe opstaan.’

Wat is de huidige stand van zaken?
‘De markt is tot stilstand gekomen, wat ook was voorzien door de minister. In de pijplijn zitten zo’n 300.000 nieuwe aansluitingen van huishoudens op een warmtenet. Het gros van de projecten is stilgevallen en moet links- of rechtsom worden vlotgetrokken. Bedrijven willen eerst duidelijkheid over hoe de Warmtewet er exact uit komt te zien en wat die precies gaat betekenen voor de mogelijkheden om investeringen nog terug te verdienen. Tegen welke voorwaarden wordt infra straks overgenomen door een publieke partij? Besluiten zullen pas weer worden genomen wanneer de investeringscondities helder zijn.’

De warmtewet vraagt ook nogal wat van gemeenten. 
‘Zeker. Heel wat gemeenten, en niet alleen de kleinere, hebben niet de noodzakelijke kennis en capaciteit om hun nieuwe wettelijke rol te spelen, weten bijvoorbeeld helemaal niet hoe je een wijk op een warmtenet aansluit. Ze hebben hun Transitievisies Warmte gemaakt, sommige grondig en gedetailleerd en andere heel oppervlakkig en vaag. Die moeten nu worden aangescherpt, verfijnd en in uitvoering worden gebracht. Een groot gemis in de Warmtewet is dat die verfijningsslag in uitvoeringsplannen vrijwillig is en niet verplicht, terwijl gemeenten de regie naar zich toegetrokken hebben en in de lead zijn bij warmtenetprojecten. Daar hoort ook bij dat je dan daadwerkelijk gaat leveren’.

En warmtenetten zijn niet bijzonder populair bij burgers.
‘Het is al eerder voorgekomen dat goede plannen voor warmtenetten zijn gesneuveld, bijvoorbeeld omdat ze in een kwaad daglicht werden gesteld vanwege monopolistische exploitanten of kritiek op de bronnen. Ook binnen gemeenten wordt dit soort projecten als lastig ervaren; het is nieuw, veel gedoe, kost flink wat geld… Die problemen zijn niet helemaal weg in het nieuwe marktmodel. Er zijn ook alternatieven zoals de warmtepomp, waarbij de gemeente niet zelf hoeft te investeren in nieuwe energie-infrastructuur. Dat maakt dat warmteprojecten nog steeds bestuurlijke risico’s kennen, terwijl warmtenetten wel een essentieel onderdeel van onze energietransitie zijn. We moeten dus vooral voorkomen dat deze lokale politieke speelballen worden. Daarmee is de zaak geenszins gediend. Energiecoöperaties, die onder de nieuwe Warmtewet straks ook warmtenetten mogen realiseren wanneer daarop meer dan 1.500 woningen worden aangesloten, kunnen hier wellicht aan gaan bijdragen omdat zij over het algemeen meer draagvlak vanuit de bevolking organiseren.’