Verplichten van zonnepanelen de nieuwe norm in Nederland en Vlaanderen

‘Bij overheden groeit het besef dat het niet vanzelf zal gaan, maar gedrag afdwingen is tegelijkertijd een spannend thema voor ze en angst is ook in dit geval een slechte raadgever’, stelt Reint Jan Renes, lector Psychologie voor een Duurzame Stad bij Hogeschool van Amsterdam.

De Nederlandse en Vlaamse overheid werken op grote schaal aan het verplichten van zonnepanelen. Zo is er zowel in Nederland als Vlaanderen een verplichting voor het plaatsen van zonnepanelen bij een renovatie en werken ze beide aan het verplichten van zonnepanelen voor grote(re) bedrijven en instellingen die veel elektriciteit gebruiken.

Europa
Veel van de ingezette maatregelen komen direct of indirect voort uit de hete adem van Brussel waar de Europese Commissie via tal van richtlijnen de Europese landen tot bewegen dwingt. Zo maakt de Europese Unie (EU) vaart met de aanscherping van de Energy Performance of Buildings Directive (EPBD). Met de vierde versie van deze richtlijn wil de EU de energie-efficiëntie van gebouwen verbeteren en het energieverbruik laten dalen. Het Europees Parlement stemde half maart in met de herziening van de richtlijn en wil dat elk nieuw gebouw vanaf 2028 verplicht van zonnepanelen wordt voorzien.

De herziening van de EPBD-richtlijn werd eind 2021 voorgesteld door de Europese Commissie. De Europese energieministers bereikten afgelopen oktober in de Raad van de Europese Unie een akkoord. Nu ook het Europees Parlement heeft ingestemd, kunnen de onderhandelingen met de Raad van de Europese Unie – waarin de 27 lidstaten vertegenwoordigd zijn – van start om een akkoord te bereiken over hoe de uiteindelijke wet eruit moet zien.

Polderen
Volgens Renes is de keuze om steeds meer te verplichten een logische gezien de motivational gap: burgers, bedrijven en instellingen moeten oude dingen loslaten, over onzekerheden heen stappen, het kost geld… ‘Dat gat is een giftig element in heel veel fundamentele veranderingsprocessen. Je overwint die bij de meeste mensen niet met zachte hand, maar er zijn mensen die de motivational gap hebben geslecht. Je zou kunnen zeggen dat zonnepanelen op je dak leggen inmiddels een no-brainer is. Maar voor de meesten is het feitelijk nog een ver-van-mijn-bedshow. Dat is niet vreemd. We zien het bijvoorbeeld ook bij het eten van vlees. Mensen willen wel minderen of stoppen, maar in de praktijk lukt dat slechts een klein percentage. Blijven verleiden is onvoldoende, we redden het niet met polderen. Individuele vrijheden zullen soms moeten wijken voor het collectieve belang. En ja, overheden worstelen met dwang. Dat is ook niet verwonderlijk, bijvoorbeeld gezien de verduurzamingsopgave waar gemeenten voor staan. Die is groot en het moet nu echt gaan gebeuren.’

Parkeerterreinen
Politici lijken – zowel op Europees als nationaal niveau – in ieder geval steeds vaker naar het verplichten van de opwek van hernieuwbare energie als reddingsmiddel voor het klimaat te grijpen. Het nieuwste wapenfeit in Nederland is een motie van D66 om de uitrol van zonnepanelen boven parkeerterreinen te verplichten. Met de motie – die met een ruime meerderheid door de Tweede Kamer aangenomen werd – wordt de regering gevraagd om het verplicht plaatsen van zonnepanelen boven grote parkeerterreinen zo spoedig mogelijk op te nemen in wet- en regelgeving. 2030 zou daarbij als streefjaar aangehouden moeten worden.

Ook de ambtenaren van de verschillende ministeries lijken heil te zien in dit soort verplichtingen. Voor het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) Klimaat stelden zij onlangs een lijst op met 292 maatregelen die het Nederlandse klimaatbeleid aanscherpen en zo het behalen van de klimaatdoelen mogelijk moeten maken. Op de ‘menukaart’ staan onder meer hogere belastingen op vlees, vliegen en autorijden, maar ook nieuwe verplichtingen voor zonnepanelen. In het beleidsonderzoek adviseren ze bij bestaande en toekomstige parkeerterreinen vanaf 100 parkeervakken de installatie van een zonne-energiesysteem boven de parkeervakken verplicht te stellen.

Volledige dakpotentie
Verder adviseren de ambtenaren de minister te overwegen de verplichting voor nieuwe (onvergunde) utiliteitsbouw en woningen in te voeren om vanaf het derde kwartaal van 2025 zodanig te worden ontworpen dat het potentieel voor het opwekken van zonne-energie optimaal is. Bij nieuwe utiliteitsbouw zou op een dak groter dan 250 vierkante meter per 31 december 2026 de volledige dakpotentie benut moeten worden voor de opwek van zonne-energie. Bij grondige of ingrijpende renovatie van bestaande utiliteitsgebouwen met een dak groter dan 400 vierkante meter zou een verplichting per 31 december 2027 moeten gaan gelden.

Bij nieuwe woningbouw zou de verplichting om de volledige dakpotentie voor de opwek van zonne-energie te benutten per 31 december 2029 moeten gaan gelden. Over al deze zaken wordt in de Europese Unie dus nog onderhandeld, omdat deze vallen onder de herziening van de EPBD-richtlijn voor de energieprestaties van gebouwen.

Geen fan
In Vlaanderen blijkt zelfs energieminister Zuhal Demir – die zich de afgelopen jaren vooral fel kant tegen oversubsidiëring van zonnepanelen – bereid om verplichtingen in te voeren. Het argument is daarbij voor haar helder: ‘Vlaanderen staat op dit moment al in de top van Europa als het gaat om zonne-energie per inwoner. Tegelijk blijft er vandaag de dag een groot potentieel onbenut op de daken van onze gebouwen. Om minder afhankelijk te worden van het gas van Poetin en de uitrol van hernieuwbare energie te versnellen, gaan we dan ook, na jaren stimuleren, de grootste industriële elektriciteitsverbruikers verplichten om zonnepanelen te plaatsen. Niet omdat we fan zijn van verplichtingen, maar omdat we zo versneld onze onafhankelijkheid van gas kunnen bereiken…’

Lees het volledige artikel hieronder in de mei 2023-editie van Solar Magazine met onder meer aandacht voor de verplichting van zonnepanelen bij ingrijpende renovatie in Nederland en Vlaanderen, de Vlaamse pv-verplichting voor gebouwen met een hoge elektriciteitsafname en de Energiebesparingsplicht waardoor zonnepanelen per 1 juli 2023 verplicht worden voor bedrijven als deze zich binnen 5 jaar terugverdienen.