Waterschappen en de energietransitie: ‘Er valt wat te kiezen maart aanstaande’

De waterschapsverkiezingen staan niet bij iedereen op de radar als een belangrijke kans om hun stem te laten horen…
‘En dat is jammer. Onze waterschappen zorgen al meer dan 800 jaar dat Nederland de voeten drooghoudt. Dat thema is actueler dan ooit gezien de toenemende effecten van klimaatverandering, en dat geldt tevens voor het tegengaan van verdroging. Een derde opgave is zorgen dat ons afvalwater wordt gezuiverd, zodat het ons oppervlaktewater niet vervuilt. Dat is wellicht saai in de ogen van veel mensen, maar hoe saaier hoe beter.’

Waarom?
‘Het betekent gewoon dat we ons werk goed doen. Dat is het gevolg van waterschappen als uitstekend functionerende uitvoerende organisaties. Dat neemt echter niets weg van het belang van wat wij doen. Vanzelf gaat het ook niet. Bij de 21 waterschappen werken meer dan 13.000 mensen heel hard om het allemaal voor elkaar te krijgen. De uitdagingen worden steeds groter. Klimaatverandering zet alles op scherp.’

Op wat voor een manier?
‘Nederlanders leven in een rivierendelta – net zoals de mensen in Bangladesh en het zuiden van Egypte. We hebben de veiligste ter wereld gecreëerd. Maar de weersextremen nemen toe. Nat wordt natter, droger wordt droger. Wij richten ons vizier op de lange termijn, naar scenario’s tot het einde van deze eeuw. Hoe kunnen we zorgen dat we dan nog veilig leven, goed wonen, voedsel produceren...?’

Wat betekent die complexiteit voor de politieke verhoudingen binnen waterschappen?
‘Wij moeten ingewikkelde keuzes maken, soms kiezen tussen 2 kwaden. Dat zie je terug in onze besturen. Werden die vroeger gedomineerd door het agrarische belang, nu zie je een bredere vertegenwoordiging. Waterstanden zijn bijvoorbeeld ook zeer relevant voor een gezonde natuur. Ons werk wordt voor een deel ingekaderd door Europese en nationale wetgeving, onder andere ten aanzien van schoon water. Maar ons landgebruik helpt niet altijd mee bij de realisatie. En hoeveel investeren we in welke activiteiten? Er moeten ook keuzes worden gemaakt ten aanzien van de inzet van middelen.’

2050 is ook een interessant jaar, dan moet ons energiesysteem CO2-neutraal zijn.
‘De waterschappen hebben een grotere ambitie. Wij willen al in 2025 energieneutraal zijn. Dat is niet zomaar iets; het vergt een visie en meetmethode bijvoorbeeld. Energiebesparing is een belangrijk element, en daarnaast de opwek van duurzame energie. De waterschappen zijn de grootste Nederlandse producent van biogas door de verwerking van het slib uit de rioolwaterzuiveringsinstallaties. Een deel van dit biogas is voor eigen gebruik en een deel wordt opgewaardeerd naar groen gas en gaat daarna het gasnet in. Daarnaast wekken we stroom op met zonnepanelen en windmolens, zelf en in samenwerking met anderen.’

Aan die ambitie valt niet te tornen?
‘De ambitie is zelfs groter dan dat. We willen in 2035 klimaatneutraal zijn. Ook onze toeleverketen zal zich daaraan moeten confirmeren – wij kopen jaarlijks voor meer dan 2 miljard euro in. Dat alles is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Maar de waterschappen lopen dus op de troepen vooruit in Nederland. Die doelen ten aanzien van energie en klimaat kwamen tot stand na de afgelopen waterschapsverkiezingen. In het geval van een radicale politieke aardverschuiving kunnen die uiteraard in het geding komen. Zeg dus nooit nooit. Er valt echt iets te kiezen.’

En dat is ook belangrijk voor de zonne-energiesector?
‘We plaatsen zonnepanelen in grote aantallen. De waterschappen beschikken over ruim 300 rioolwaterzuiveringsinstallaties, klein en groot. Daar is vaak ruimte voor zonne-energiesystemen. Daarnaast zien we grote kansen voor zon op water en doen in dat kader allerhande pilots met partners, bijvoorbeeld met het oog op effecten op de biodiversiteit. In deze gevallen zijn we bevoegd gezag. Onze rol is die van vergunningverlener, en dat willen we op goede gronden doen.

Hoeveel zonnestroom wekken de waterschappen op?
‘De hoeveelheid is de afgelopen jaren flink toegenomen en dat is nog steeds het geval. In 2020 was dit nog 227 TJp – 43 miljoen kilowattuur. In 2021 is dit gestegen tot 410 TJp – 79 miljoen kilowattuur. Dat is een stijging van ruim 80 procent. De waterschappen zijn dus volop bezig met onderzoek naar en realisatie van duurzame-energieprojecten. We verwachten in de komende 3 jaar nog eens ruim 2.500 TJp extra op te wekken.’

In hoeverre spelen waterschappen verder een rol in de energietransitie?
‘Onze 21 waterschappen doen mee met het vormgeven van de Regionale Energiestrategieën (RES’en) in de 30 energieregio’s. Ikzelf praat als directeur mee in het Nationaal Programma Regionale Energiestrategieën. Daarbij hebben we 2 petten op. We kijken naar hoe we de energietransitie als overheid kunnen stimuleren om de nationale doelen voor 2030 te halen. Denk daarbij bijvoorbeeld ook aan vergunningverlening voor aquathermieprojecten. Daarnaast focussen we op onze eigen bijdrage aan de energietransitie, waarbij ook duurzame inkoop een steeds belangrijker thema wordt.’