Sociaal en Cultureel Planbureau: brede steun voor energietransitie, maar niet voor aardgasvrij wonen

In 2017 startte het SCP met dit onderzoeksprogramma dat zich richt op het verkennen, beschrijven en verklaren van de energietransitie vanuit het burgerperspectief.

Steun geen gegeven
Binnen het programma zijn de afgelopen jaren diverse studies uitgevoerd, waarvan het SCP nu de resultaten heeft gebundeld. Ondanks brede steun voor de energietransitie, zijn Nederlandse burgers volgens het SCP duidelijk minder positief over de transitie naar aardgasvrij wonen. Uit gesprekken in focusgroepen blijkt dat niet alleen zorgen om de kosten, maar ook het verwachte gedoe, onzekerheden en vertrouwen in de overheid een rol spelen. Men stelt kritische vragen bij deze maatregel, onder andere rond effectiviteit en tijdpad. Het gevoel bestaat dat aardgasvrij wonen iets is dat burgers opgelegd krijgen.

Steun voor aardgasvrijbeleid hangt volgens het SCP samen met de financiële situatie, opleiding, leeftijd, geslacht en woonsituatie, biosferische waarden (beschermen en respecteren van milieu en natuur), probleembesef en actiebereidheid en verwachtingen over de gevolgen van klimaatbeleid.

Meerderheid ervaart barrières
Een meerderheid van de burgers ervaart volgens het SCP bovendien barrières in de overstap naar aardgasvrije alternatieven voor de woning: men vindt het lastig te bepalen wat een goed alternatief zou zijn, heeft nog weinig vertrouwen in de beschikbare alternatieven en neemt een afwachtende houding aan.

Voor hoger opgeleiden en mensen met een goede financiële situatie is de kans groter bij de overtuigde voorlopers te horen, terwijl ouderen en alleenstaanden een grotere kans hebben om tot de groep aarzelende achterblijvers te behoren dan tot de groep twijfelaars. Dit maakt dat de transitie naar een aardgasvrije gebouwde omgeving meer is dan een koopkrachtkwestie of een technisch vraagstuk. Het is volgens het SCP ook een ondersteuningsvraagstuk. Bij de uitvoering van het aardgasvrijbeleid is het daarom essentieel om rekening te houden met verschillen in informatie- en ondersteuningsbehoeften.

Sociaal dilemma
Klimaat en milieu scoort hoog in maatschappelijk probleembesef, als agendapunt voor de regering en er is een breed draagvlak voor de energietransitie onder burgers. Echter, we zien ook dat de steun afkalft wanneer het meer concrete maatregelen betreft. ‘We zien een toename in verdeeldheid en politisering tussen voor- en tegenstanders in het klimaatdebat’, schrijft het SCP. ‘Dit laat zien dat het zeker geen gegeven is dat burgers geneigd zijn mee te bewegen in de transitie naar een duurzaam Nederland. En dat terwijl burgerbetrokkenheid een essentieel element is in het klimaatdossier.’

Ook wordt de burger volgens het SCP geconfronteerd met een klassiek sociaal dilemma, waarbij bijdragen aan het tegengaan van klimaatverandering in eerste instantie vaak tot individuele kosten leidt, terwijl de opbrengsten ten gunste komen van het collectief. ‘Een integrale aanpak, waarbij de energietransitie hand in hand gaat met verbeteringen op het vlak van andere aspecten van kwaliteit van leven, verdient daarom de aanbeveling. Niet alleen klimaatverandering zelf, maar ook de opgaven die in dit kader bij de burger worden neergelegd, gaan dan ook veelal gepaard met vragen, onzekerheden en zorgen. Transparantie in de afwegingen en keuzes die worden gemaakt rondom klimaatbeleid is een belangrijke eerste stap, maar nog belangrijker is het om de dialoog aan te gaan met de samenleving. Wanneer burgerbetrokkenheid zo belangrijk is in het klimaatdossier, is het van belang dat burgers procedurele rechtvaardigheid ervaren. Het is belangrijk dat de overheid burgers vroegtijdig betrekt en oog heeft voor de vragen, onzekerheden, wensen en zorgen die leven bij burgers, deze serieus neemt, meeweegt in het afwegingsproces en adresseert in de uitvoering.’