Het Dilemma | Zet Nederland voldoende in op grote batterijen?

Jij staat bekend als de professor van elektrische voertuigen (ev’s)…
‘Ik ben sowieso nog geen professor en die ev’s zijn een eigen leven gaan leiden. Ik schreef onder andere het boek Elektrisch Rijden voor Rijkswaterstaat, was verbonden aan het Nationaal Kenniscentrum Laadinfrastructuur (NKL) en ElaadNL, en treedt vaak op als expert elektrisch vervoer. Dan denken mensen als snel dat dat is wat je doet. Maar het is niet de kern van mijn werk.’

Wat is dat wel?
‘Modellen maken die laten zien hoe we de energietransitie kunnen versnellen. Als initiator en programmadirecteur van NEON research bij de Technische Universiteit Eindhoven werk ik in dat kader samen met 35 mensen aan interactieve simulatiemodellen van energiesystemen. En ik doe het ook met mijn eigen bedrijf Zenmo. Ev is een onderdeeltje van die modellen.’

Hoe beoordeel jij de status van de Nederlandse energietransitie?
‘Mijn motto is minder verzwaren en meer verslimmen. Netcongestie is nu het grootste en duurste probleem dat we hebben in Nederland. Het gaat de komende 10 jaar maar liefst 236 miljard euro kosten. Dat kan slimmer, sneller en goedkoper. En batterijen kunnen daar op 2 manieren een enorme bijdrage aan leveren.’

Wat is de eerste?
‘Piekmijding. Op heel veel plekken kunnen bedrijven niet uitbreiden en mogen er geen zonnepanelen en windturbines meer bij. Maar het probleem zit hem puur in de pieken, want gemiddeld genomen hebben we nog 70 procent capaciteit over. Ik pleit voor meer inzet van batterijen voor peakshaving en het aanboren van een groter deel van die onbenutte capaciteit. Dat is sneller en vaak goedkoper, zeker omdat batterijen snel goedkoper worden en steeds langer meegaan. Bovendien zorgen die er dan tegelijk voor dat we zon en wind minder hoeven te curtailen en dat de prijs die je voor zon en wind kunt krijgen, omhooggaat.’

En de tweede manier?
‘De tweede manier is inspelen op dynamic thermal rating. Het echte probleem achter netcongestie is dat leidingen en transformatoren te warm worden. Echt, zo simpel is het. Nu gebruiken we een vaste lage waarde om in te schatten wat het stroomnet aankan voor er iets te warm wordt. Maar in werkelijkheid is die waarde vaak veel te conservatief. Zo kan een leiding of transformator als het buiten stervenskoud is vaak wel twee keer zoveel elektriciteit leveren. De meeste rapporten gaan ervan uit dat je zo nog eens 30 tot 70 capaciteit extra ontsluit. Nu zeggen netbeheerders: “Ja maar we kunnen niet inschatten wanneer de zaak te warm wordt en we kunnen de vraag niet sturen, dus we zitten liever aan de veilige kant.” Ik zeg dan: voor we die 236 miljard euro uitgeven, moeten we denk ik eerst op zoveel mogelijk plekken meten en inschatten hoe warm de zaak wordt, en batterijen gebruiken om de vraag te sturen. Als je al die voordelen van batterijen bij elkaar optelt, constateer ik dat we ons in de voet schieten door ze te weinig te gebruiken.’

De belofte van batterijen is bekend…
‘De groei van de productiecapaciteit van lithiumbatterijen ging een factor 4 sneller dan we dachten. Die is nu al voldoende om te voldoen in de vraag die we voor 2030 voorzagen. We zien ook dat de prijs ontzettend snel daalt. Een lithium-ijzerfosfaatbatterij die 10.000 cycli meegaat, kun je nu kopen voor 47 Amerikaanse dollar per kilowattuur op batterijcelniveau. Complete netbatterijen worden in China nu opgeleverd voor onder de 100 Amerikaanse dollar per kilowattuur. En mensen die dit modelleren, hebben vaak gezegd: als de prijs onder de 100 Amerikaanse dollar per kilowattuur duikt dan explodeert het aantal plekken waar je batterijen kosteneffectief kunt inzetten. Een veelbelovend signaal is bovendien de opening onlangs van de eerste grote Chinese fabriek voor sodium-ionbatterijen – oftewel de zoutwaterbatterij – en de installatie van deze batterijen in het Chinese stroomnet. Die zijn niet alleen heel duurzaam. Ze kunnen vooral heel goedkoop worden.’

Niet iedereen beseft waar we op dit moment staan?
‘Exact, ook de netbeheerders niet. Er wordt gesproken over batterijen, ze worden in vrijwel ieder rapport genoemd. Maar de werkelijke inzet is netverzwaring, daar gaat 99 procent van het geld naartoe. Ik denk dat elke euro die we inzetten op netverslimming zeker 5 keer zoveel oplevert als een euro die we inzetten op netverzwaring. Misschien kunnen we zo de helft of op zijn minst een derde van de verzwaringskosten vermijden en hebben we sneller resultaat.’

Er wordt wel volop geëxperimenteerd…
‘Er ligt geen structureel nationaal plan op tafel voor het toepassen van grootschalige batterijen, inclusief een systeem van vaste vergoedingen voor congestiediensten. Ook in de markt is het nog veel praten en weinig actie, bijvoorbeeld bij het tot stand komen van energiehubs waarbij bedrijven het congestieprobleem zelf aanpakken. Van de 166 miljoen euro die minister Jetten uittrok voor een stimuleringsprogramma voor energiehubs, gaat slechts een klein gedeelte naar batterijen.’

Hij reserveerde ook 100 miljoen euro subsidie voor batterijen bij zonneparken dit jaar.
‘Dat is een prachtig begin, maar het valt in het niet bij wat we plannen voor verzwaring. Waar het om gaat is dat we – beleidsmakers, de wetgever, toezichthouder ACM, netbeheerders en energieleveranciers – al die zaken bij elkaar moeten brengen en vooral dat we moeten doorpakken en opschalen. Met de grootschalige uitrol van batterijen kunnen we congestie aanpakken, maar als je dat serieus wilt doen dan vergt dat miljarden. Een pilot hier, een proefje daar, wat subsidie vrijmaken om zaken op gang te brengen… Dat is allemaal heel erg leuk, maar het zet geen structurele zoden aan de dijk.’

Is die grootschalige inzet wel betaalbaar?
‘Die totale kosten van 100 Amerikaanse dollar per kilowattuur voor een operationeel energieopslagsysteem is een soort magische grens. Hij maakt de businesscase van zo’n batterijen positief. De boodschap is dus dat we er nu al zijn. Met de massale uitrol van deze systemen kunnen we de transitie naar een groen energiesysteem op gang houden en versnellen. En het is goed voor de BV Nederland omdat het de maatschappelijke kosten van netverzwaring enorm kan drukken. Het is dus tijd voor actie.’