Burgerparticipatie in zakelijke zonne-energieprojecten: ‘Financiering een van de grote issues’

In de omgevingsparagraaf van het Nederlandse Klimaatakkoord is het streven naar 50 procent lokaal eigendom in grote hernieuwbare-energieprojecten vastgelegd. Zo moeten de lasten en lusten eerlijk worden verdeeld. Dat dit niet mogelijk is zonder de middelen om mee te investeren, is evident. Dat is vooralsnog vaak problematisch voor energiecoöperaties, met name de kleinere zonder al te veel ervaring.

Nulmeting
Schwencke werkt met haar bedrijf AS I-Search als zelfstandig onderzoeker. Ze focust zich daarbij op de lokale energietransitie en volgt de coöperatieve beweging nauwgezet. Zo maakt ze jaarlijks de Lokale Energie Monitor voor HIER opgewekt, met als rode lijn een steeds groter aantal burgerinitiatieven die zelf hernieuwbare energie-installaties realiseren. In de Monitor participatie hernieuwbaar op land 2020, die ze samen met Bosch & Van Rijn in opdracht van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat maakte, voerde ze een nulmeting uit ten aanzien van participatie in grootschalige zonne- en windenergieprojecten van ontwikkelaars.

4 procent
‘Die participatie kan verschillende vormen aannemen’, duidt Schwencke. ‘Van betrokkenheid bij de procesontwikkeling tot en met mede-eigenaarschap. Uit de inventarisatie van 2020 bleek voor zonneparken dat iets minder dan een kwart van de elektriciteitsproductie toe te delen was als lokaal eigendom van burgercollectieven, waterschappen, gemeenten en bedrijven. Slechts 4 procent daarvan betrof energiecoöperaties. Bij windenergie ligt dat hoger – rond de 12 procent. Die getallen zijn begrijpelijk, in die zin dat het streven naar de helft lokaal eigendom nog niet zo lang op tafel ligt en ontwikkelingstrajecten vaak jaren kosten. In de tweede participatiemonitor die aanstaande oktober uitkomt, zal van grote veranderingen dan ook geen sprake zijn. Op de langere termijn moet het beeld natuurlijk wel veranderen.’

Trackrecord
Dat er voor energiecoöperaties een reeks van issues spelen aangaande financiële participatie in grootschalige hernieuwbare-energieprojecten is volgens Schwencke evident. Sommige, zoals Deltawind en Zeeuwind, zijn inmiddels groot en vergaand geprofessionaliseerd. Voor vele geldt echter een beperkte omvang en ervaring.

Schwencke: ‘Voor hen zijn de hobbels op de weg vaak groot, zowel organisatorisch als wat betreft de nodige kennis. Dat zit onder andere een gelijkwaardig partnerschap met ontwikkelaars in de weg. Daarnaast gaat het in de regel over heel veel geld en flinke risico’s. 10 tot 20 procent daarvan moet uit eigen vermogen worden opgebracht. Dat moet worden opgehaald onder de leden, wat een kunst op zich is. Bovendien kijkt een bank bij het verstrekken van het resterende benodigde bedrag in de vorm van een lening ook naar het trackrecord van de energiecoöperatie. Er is dus meer nodig dan een goede businesscase voor het verstrekken van een lening.’

Beweging van onderop
Nog een barrière op de weg voor financiering van burgerparticipatie betreft een geografisch fenomeen. Grote zonneparken worden doorgaans in dunbevolkte gebieden gerealiseerd. Daar is per definitie minder geld op te halen onder de mensen. Schwencke: ‘Op dit vlak zien we nu wel een interessante beweging; die van energiecoöperaties die zich regionaal verenigen, bijvoorbeeld via een gemeenschappelijk projectbureau, en zo toch de middelen bij elkaar brengen voor lokale financiële participatie. Ook het Ontwikkelfonds Energiecoöperaties, dat een risicoloze lening aan energiecoöperaties faciliteert voor het financieren van de ontwikkelkosten van wind- en zonne-energieprojecten, is in dit opzicht een belangrijke ontwikkeling. Het helpt hen te professionaliseren en daarmee ook volwassen counterparts voor ontwikkelaars te worden. Dat er echter nog veel werk te verzetten is op de weg naar een gelijkwaardig partnerschap van burgers in de energietransitie is helder. En dat is van enorm belang. Zonder die beweging van onderop zullen we onze doelen immers niet realiseren.’